اگر کودک شما به طور مداوم احساس بیماری کند، وضعیت گیج‌کننده‌ای را برای شما و پدرش به وجود می‌آورد. در برخی موارد، علی رغم درخواست مشاوره از بهترین پزشکان متخصص اطفال، شرایط بدنی نوزاد بهبود نمی‌یابند، زیرا پزشکان معالج در تشخیص علت دقیق بیماری او ناکام می‌مانند.
در چنین شرایطی، پزشک متخصص اطفال ممکن است استفاده از روش سوراخ کمر (مایع نخاعی) را پیشنهاد کند. جای تعجب دارید که آیا چنین روش تشخیصی حمله‌ای برای نوزادان کوچک لازم است یا خیر.
در ابتدا به یاد داشته باشید که سوراخ کمر یک روش ساده برای تعیین وجود چندین نوع عفونت و بیماری‌های خطرناک در بدن نوزادان است. در ادامه این مقاله از دلگرم، در مورد سوراخ کمر و اینکه آیا این روش خطری برای سلامتی فرزند شما دارد، بحث خواهد شد.
سوراخ کمر چیست؟
سوراخ کمر که به آن نمونه‌برداری از مایع نخاعی نیز گفته می‌شود، فرایند قرار دادن سرنگ در ستون فقرات تحتانی نوزاد به منظور استخراج مایع مغزی نخاعی است؛ این مایع در سیستم عصبی کودکان، از مغز تا نوک پایین ستون فقرات گردش می‌کند.
این مایع از فضای زیر عنکبوتیه خارج می‌شود؛ یعنی حفره مایعات مغزی نخاعی است که کل سیستم عصبی هر کودکی را احاطه کرده است. مایع مغزی نخاعی باعث می‌شود که ستون فقرات و مغز از اثرات اجسام خارجی در امان باشند. همچنین، این مایع مواد مغذی حیاتی مورد نیاز برای سیستم عصبی را به همراه دارد.
بر این اساس، می‌توان ادعا کرد که مایع مغزی نخاعی، سلامت سیستم عصبی هر نوزادی را تأمین کرده و در صورت بروز عفونت عصبی در بدن، عوامل بیماری‌زا را به سادگی نشان می‌دهد.
دلایل اصلی گرفتن مایع نخاع از نوزاد چیست؟
چرا سوراخ کمر در نوزادان انجام می‌شود؟
اگر پزشک متخصص اطفال مشکوک به اختلال سیستم عصبی، عفونت یا وجود سرطان در بدن نوزادی باشد، سوراخ کمر یا دریافت نمونه‌ای از مایع نخاعی را توصیه می‌کند. در واقع، این مایع جهت تشخیص ناهنجاری‌ها یا وجود بیماری‌های مختلف، در خارج از بدن بیمار مورد آزمایش قرار می‌گیرد.
در حقیقت، گاهی اوقات تنها راه برای تعیین وجود برخی از عفونت‌ها در بدن کودکان، استفاده از همین روش تشخیصی است. در ادامه این مقاله، بیماری‌هایی که می‌توانند با استفاده از روش سوراخ کمر تشخیص داده شوند، لیست شده‌اند که شایع‌ترین این موارد به شرح زیر می‌باشند:
1-سپسیس نوزادی:
این بیماری یک نوع عفونت خونی در نوزادان است که در اثر انبوهی از بیماری‌ها ایجاد می‌شود؛ از جمله مواردی که بر سیستم عصبی مانند مننژیت و آنسفالیت تأثیر می‌گذارند.
اگر پزشک متخصص اطفال احساس کند که علت ابتلا به سپسیس وجود عفونت در سیستم عصبی کودک است، در این صورت برای تعیین وجود پاتوژن‌ها در مایع مغزی نخاعی او، از روش تشخیصی سوراخ کمر استفاده می‌کند.
2-عفونت‌های باکتریایی و ویروسی:
لازم است بدانید که در برخی موارد، میکروب‌ها ممکن است راه خود را از خون یا اعصاب به مایع مغزی نخاعی پیدا کنند؛ در چنین شرایطی، این میکروب‌ها با تأثیرگذاری بر سیستم عصبی کودک ممکن است به بدن او آسیب وارد کنند. با استفاده از روش سوراخ کمر می‌توان سیفیلیس موجود در مایع نخاعی مغزی کودک را با اطمینان تشخیص داد.
3-ردیابی انواع سرطان‌ها در بدن نوزادان:
در صورتی که کودک مبتلا به سرطانی از انواع خون مانند لوسمی و لنفوم، سیستم عصبی یا غدد لنفاوی باشد، آزمایش نمونه‌ای از مایع مغزی نخاعی می‌تواند حضور سلول‌های سرطانی را در بدن او نشان دهد. علاوه بر این مورد، فشار زیاد مایع مغزی نخاعی در سیستم عصبی می‌تواند به تعیین ناهنجاری در عملکرد سلول‌ها نیز کمک شایانی کند.
4-خونریزی زیر عنکبوتیه:
این نوع خونریزی، سیستم عصبی از جمله مغز هر نوزادی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. وجود خون در مایع مغزی نخاعی کودک می‌تواند خونریزی بدن او را نشان دهد که احتمال دارد به دلیل ضربه مغزی یا به دلیل آنوریسم ایجاد شود.
این امر باعث می‌شود که دیواره‌های شریانی مانند بادکنک شوند که برای نشت خون به بافت اطراف منفجر می‌شوند. به خاطر بسپارید که خود آنوریسم نیز در اثر عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی ایجاد می‌شود.
5-اختلالات سیستم عصبی نوزادان:
سوراخ کمر یک روش تشخیصی مستقیم برای ورود به سیستم عصبی نوزادان جهت تشخیص ناهنجاری‌ها یا انواع بیماری‌ها است. بیماری‌های عصبی دژنراتیو مانند مولتیپل اسکلروزیس و سندرم گیلین باره از طریق آزمایش مایع مغزی نخاعی تشخیص داده می‌شوند که با استفاده از نمونه‌گیری این مایع امکان‌پذیر است.
علاوه بر این موارد، سناریوهای دیگری وجود دارد که پزشک متخصص اطفال ممکن است از سوراخ کمر برای تزریق ماده به جای استخراج مایعات استفاده کند. برخی از مهم‌ترین این موارد به شرح زیر می‌باشند:
6-تزریق رنگ به درون مایع مغزی نخاعی نوزادان:
در این روش تشخیصی، یک نوع رنگ مخصوص پزشکی به فضای داخل نخاع کودک تزریق می‌شود تا به پزشک متخصص اطفال کمک کند که با استفاده از اشعه ایکس، وضعیت سیستم عصبی را مورد بررسی قرار دهد. در واقع، این روند امکان معاینه مناسب نخاع و اعصاب مرتبط با آن را فراهم می‌کند تا پزشک معالج بتواند برای تعیین وجود بیماری از آن استفاده شود.
7-تزریق داروهای شیمی درمانی:
لازم است بدانید که سوراخ کمر برای تزریق داروهای شیمی درمانی به سیستم عصبی یا حتی سایر قسمت‌های بدن در موارد ابتلا به سرطان نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
8-تزریق دارو بیهوشی به نوزادان:
جالب است بدانید که در صورت تزریق داروی بیهوشی به طور مستقیم به سیستم عصبی نوزادان از طریق مایع نخاعی، بیهوشی‌ها می‌توانند سریع‌تر عمل کنند. امروزه، اکثر پزشکان با مشاهده مزایای این روش به عنوان بهترین وسیله برای تزریق داروی بیهوشی به بدن انسان، از سایر روش‌ها به میزان خیلی کمتری (مگر در موارد ضروری) استفاده می‌کنند.
همچنین، در بعضی موارد، پزشک ممکن است سوزن را برای اندازه‌گیری فشار مایع مغزی نخاعی، با استفاده از یک وسیله پزشکی به نام مانومتر وارد بدن نوزادان کند. فشار بالای مایع مغزی نخاعی یک شاخص مهم جهت تشخیص برخی بیماری‌ها مانند مننژیت است.
برای گرفتن مایع نخاعی چگونه این روش را انجام میدهند؟
روش سوراخ کمر در نوزادان شامل چه مراحلی است؟
این روش تشخیصی/درمانی در کلینیک مغز و اعصاب یا توسط پزشک متخصص اطفال انجام می‌شود؛ کلینیک باید برای استفاده از این روش دارای تجهیزات خوبی باشد. سوراخ کمر در نوزادان شامل یک سری مراحل مهم است که به شرح زیر می‌باشند:
1-صحبت با والدین بیمار:
در ابتدا، پزشک معالج روند و اهمیت سوراخ کمر را به والدین بیمار توضیح می‌دهد. همچنین، او درباره دلهره در مورد این روند و رفع هرگونه نگرانی صحبت خواهد کرد.
والدین در تصمیم‌گیری در مورد استفاده از آرام‌بخش نقش اساسی دارند. در مرحله بعدی، سوراخ کمر با استفاده از بی‌حسی موضعی در بدن نوزاد انجام می‌شود؛ در این شرایط، کودک در حین هوشیار بودن، بی‌حس خواهد بود.
همچنین، برخی از پزشکان این روش را با استفاده از بیهوشی عمومی که کودک کاملاً بی‌هوش شده است، انجام میدهند. علاوه بر این موارد، دکتر می‌تواند یک داروی آرام‌بخش داخل وریدی را انتخاب کند که باعث خواب‌آلودگی نوزاد می‌شود. لازم است بدانید که نوع آرام‌بخش به سن، روند سلامتی نوزاد شیرخوار و همچنین ترجیح والدین او بستگی دارد.
2-آماده‌سازی نوزاد برای سوراخ کمر:
پس از دستیابی به اجماع نظر با والدین، پزشک معالج لیستی از “دوز و موارد لازم” را به شما ارائه می‌دهد تا کودک خود را برای سوراخ کمر آماده کنید. به یاد داشته باشید که آماده‌سازی خاصی جهت سوراخ کمر در نوزادان لازم نیست؛ اما پزشک ممکن است دو روز قبل از عمل از شما بخواهد تا رژیم درمانی خاصی را دنبال کنید.
همچنین، اگر کودک شما بعضی داروهای دیگر را مصرف می‌کند، ممکن است پزشک از شما بخواهد که استفاده از آن‌ها را به طور موقت متوقف کنید، زیرا برخی از داروها می‌تواند نتایج آزمایش سوراخ کمر را تحریف کند. با این حال، در نظر داشته باشید که در هر شرایطی، شما می‌توانید به نوزاد خود شیر دهید، زیرا این امر تأثیری در نتایج عمل او ندارد.
3-روش سوراخ کمر در نوزادان:
در روز آزمایش، آنچه پزشک انجام می‌دهد، به شرح زیر است:
کودک بر روی قسمت جلو بدن دراز کشیده و دست‌های خود را به سمت جلو دراز می‌کند. پرستار یا والدین می‌توانند به نوزاد کمک کنند که در این وضعیت قرار بگیرد. در روش سوراخ کمر به والدین اجازه داده می‌شود که در تمام مراحل، در کنار فرزند خود بمانند، زیرا حضور آن‌ها بیمار را آرام و ثابت نگه می‌دارد.
سپس، پزشک معالج برای تعیین محل شکاف در ناحیه ستون مهره، ستون فقرات کودک را احساس خواهد کرد. سوراخ کمر بین L3 و L4 یا بین مهره L4 و L5 حفر می‌شود.
پس از مشخص شدن محل مورد نظر، پزشک آن را با محلول ضدعفونی‌کننده مالش می‌دهد. همچنین، او ژل سرد را روی ناحیه مورد نظر می‌مالد تا به طور جزئی، انتهای عصب نوزاد را بی‌حس کند.در این مرحله، بی‌حسی موضعی در عضلات کمر کودک تزریق می‌شود تا محل مورد نظر را بی‌حس کند.
اگر والدین تصمیم به بیهوشی عمومی یا استفاده از داروی آرام‌بخش وریدی داشته باشند، می‌توان از طریق ورید، آن را به بازوی بیمار تزریق کرد.اگر از بیهوشی عمومی یا آرام‌بخش در مورد نوزادی استفاده شود، او به آرامی بی‌هوش می‌شود.
در مورد بی‌حسی موضعی، کودک باید توسط والدین خود آرام شود تا همچنان ثابت بماند و پاهای خود را تکان ندهد. جالب است بدانید که اثر داروی بی‌حسی در عرض چند دقیقه آغاز شده و کودک به زودی آرام می‌شود.
مرحله بعدی وارد کردن سوزن سوراخ کمر است. پزشک پس از در نظر گرفتن قد، سن و مراجعه به فرمول‌های پزشکی معاصر، طول سوزن کمر را مشخص می‌کند. سوزن به قسمت تحتانی کمر بیمار وارد می‌شود تا اینکه وارد فضای subarachnoid شود که حاوی مایع مغزی نخاعی است.
کودک تحت تأثیر بی‌حسی موضعی آگاهانه باقی می‌ماند؛ بنابراین ممکن است فشار در ستون فقرات را تجربه کند.سوزن سوراخ کمر توخالی است؛ یک سوزن دیگر نیز دارد که به آن “استیچ” گفته می‌شود. بعد از سوراخ شدن، استیچ به آرامی خارج می‌شود و مایع روشن مغزی را بیرون می‌کشد تا پزشک آن را در لوله‌های آزمایش جمع کند.
مایع به آرامی از بدن نوزاد خارج می‌شود؛ دو تا پنج دقیقه طول می‌کشد تا این روند به پایان برسد.در نهایت، سوزن به آرامی خارج شده و محل تزریق توسط یک باند استریل پانسمان می‌شود.پس از پوشاندن محل تزریق، کودک شما می‌تواند به آرامی به پشت خود حرکت کند و به روش معمول دراز بکشد.
کل روش سوراخ کمر کودکان حدود 30 دقیقه طول می‌کشد. نتایج آزمایش بسته به هدف تزریق به ستون فقرات می‌تواند طی چند ساعت یا چند روز به اشتراک گذاشته شود. با این حال، بعد از عمل، شما باید به دنبال مراقبت‌های اساسی از فرزند خود باشید.
چگونه بعد از انجام نمونه‌برداری از مایع نخاعی از نوزادمان مراقبت کنیم؟
بعد از سوراخ کمر در نوزادان چه مراقبت‌هایی لازم است؟
برای اینکه فرزند شما در کمترین زمان بهبود یابد، باید از او مراقبت کافی داشته باشید. در ادامه این مقاله، نکاتی ارائه شده است که شما باید پس از سوراخ کمر در نوزادان رعایت کنید. مهم‌ترین این موارد به شرح زیر می‌باشند:
استراحت برای نوزادان ضروری است:
کودک شما باید 24 ساعت دیگر بعد از سوراخ کمر به خوبی استراحت کند. برای این منظور، روشنایی اتاق او را کم کرده و محیطی بدون سر و صدا برای او فراهم کنید.
به فرزند خود مایعات بدهید:
اگر کودک شما بزرگ‌تر از شش ماه سن دارد، هر یک ساعت یک بار، به او آب بدهید. برای تأمین مایعات مورد نیاز بدن نوزادان بعد از سوراخ کمر، می‌توانید به طور معمول روند شیردهی او را هم ادامه دهید.
اما، اگر کودک شما کوچک‌تر از شش ماه سن دارد، شیر مادر تنها منبع تأمین مایعات مورد نیاز بدن او است. شما می‌توانید در 24 ساعت اول بعد از تزریق به ستون فقرات، جلسات شیردهی اضافی برای پر کردن مایعات مغزی نوزاد داشته باشید.
از بازی‌های جدی با کودک جلوگیری کنید:
نوزادان می‌توانند کاملاً فعال و بازیگوش باشند؛ اما شما باید از این کار به مدت یک هفته پس از تزریق به ستون فقرات او خودداری کنید. سوراخ او هنوز تازه است و می‌تواند در حین حرکت و بازی، با تخلیه مایع مغزی نخاعی روبرو شود؛ بنابراین، می‌توان ادعا کرد که فعالیت نوزادان بعد از سوراخ کمر، روند بهبود آن‌ها را پیچیده می‌کند.
ناحیه تزریق را با باندهای جدید بپوشانید:
طبق دستور دکتر معالج باید بانداژهای تازه را در محل سوراخ قرار داد. تغییر بانداژ در فواصل زمانی منظم باعث عدم حساس شدن منطقه و تسریع روند بهبودی نوزادان می‌شود.
در نهایت به خاطر بسپارید که سوراخ کمر در نوزادان عواقب طولانی مدت ندارد؛ کودک شما می‌تواند بلافاصله پس از انجام عمل عادی زندگی داشته باشد. با این حال، این روند کاملاً عاری از عوارض جانبی نیست و کودک شما می‌تواند برخی از این عوارض را بلافاصله پس از انجام سوراخ کمر تجربه کند.
آیا سوراخ کمر در نوزادان عوارض جانبی را به دنبال دارد؟
عوارض جانبی سوراخ کمر ممکن است ظرف چند ساعت پس از عمل ظاهر شود و چند روز ادامه یابد. با این حال، با بهبودی محل تزریق این عوارض نیز محو می‌شوند. در ادامه این مقاله، عوارض جانبی سوراخ کمر در نوزادان آورده شده است که شایع‌ترین این موارد به شرح زیر می‌باشند:
سردرد:
کودک، بعد از سوراخ کمر، به دلیل تغییر فشار مایع مغزی نخاعی بر روی سیستم عصبی خود می‌تواند با سردرد روبرو شود؛ این وضعیت او را تحریک‌پذیر و ناراحت می‌کند. استفاده از داروهای مسکن، شیردهی و نوازش می‌تواند به روند بهبودی نوزاد کمک شایانی بکند.
درد کمر:
کودک به دلیل درد کمر ناشی از عمل، هر بار که پاهای خود را حرکت می‌دهد یا وقتی روی کمر است، درد خواهد داشت. استراحت کافی در این مورد، باعث کاهش درد و احساس بهتر فرزند شما، بعد از سوراخ کمر خواهد شد.
تورم موضعی در زمان تزریق:
علاوه بر این موارد، عضلات اطراف کمر نوزاد به عنوان واکنشی به وارد کردن سوزن سوزش می‌کنند. همچنین، مقداری از مایع مغزی نخاعی ممکن است از زیر پوست کمر بیرون زده و جمع شود. اما خطرناک نیست، زیرا با استراحت و مراقبت مناسب این عارضه نیز از بین می‌رود.
در نهایت به یاد داشته باشید که سوراخ کمر در نوزادان عواقب جدی به دنبال نخواهد داشت. اما همیشه خوب است که از خطرات احتمالی هر راهکاری آگاه باشید.
برداشتن مایع نخاعی از نوزادان چه عوارضی به همراه دارد؟
خطرات ناشی از سوراخ کمر در نوزادان کدام‌ها هستند؟
همان‌طور که قبلاً اشاره شد، سوراخ کمر در نوزادان کاملاً بی‌خطر است، زیرا فقط توسط پزشکان حرفه‌ای با تجهیزات پزشکی مناسب انجام می‌شود. اما برخی از عوارض احتمالی این روش عبارتند از:
خونریزی بافت‌های کمر نوزاد:
رگ‌های خونی در قسمت تحتانی کمر بیمار ممکن است در طی سوراخ شدن دچار پارگی شوند؛ در این شرایط، خون در فضای زیر شکم نشت کرده و متعاقباً به سیستم عصبی منتقل می‌شود. این روند ممکن است عوارضی در عملکرد مغز و نخاع نوزاد ایجاد کند و منجر به بروز مشکلات عصبی در بدن او شود.
عفونت زخم ناشی از تزریق:
در صورت عدم رعایت بهداشت مناسب، ممکن است محل تزریق سوراخ کمر توسط باکتری‌ها مورد حمله قرار گرفته و منجر به عفونت سیستم عصبی نوزاد شود.
مخلوط شدن خون با مایع مغزی نخاعی استخراج شده:
اگر کودک در طول فرآیند استخراج به دلیل خطای انسانی به درستی نگهداری نشود، ممکن است مقداری خون در هنگام تزریق با مایع مغزی نخاعی مخلوط شود. این نوع مایعات فایده‌ای ندارند، زیرا نمی‌توانند نتایج آزمایشگاهی قطعی داشته باشند.
در این مورد، سوراخ کمر تکراری مورد نیاز خواهد بود که تنها پس از چند ماه امکان‌پذیر است.این عوارض به ندرت اتفاق می‌افتد، اما شما باید در مورد عوارض جدی این روش تشخیصی/درمانی هوشیار باشید.
چه زمانی باید در مورد وضعیت بدن کودک خود با پزشک متخصص اطفال مشورت کرد؟
اگر متوجه هر یک از موقعیت‌ها یا شرایط زیر در بدن فرزند خود شدید، او را نزد پزشک متخصص اطفال ببرید:
تشنج:
اگر کودک شما بی‌قرار است یا حداقل یک بار بعد از انجام عمل جراحی، تشنج کرده است، در مورد وضعیت بدن او با دکتر متخصص اطفال مشورت کنید. این عارضه می‌تواند ناشی از فشار کم و زیاد مایع مغزی نخاعی یا اختلاط خون در مایعات باشد.
کودک به طور مکرر استفراغ کند:
برخی از نوزادان بلافاصله پس از سوراخ کمر استفراغ می‌کنند؛ اگر کودک این کار را حتی پس از چند ساعت یا چند روز بعد از عمل نیز ادامه دهد، می‌تواند نشانه‌ای از بروز عارضه جدی در بدن او باشد.
گریه مکرر:
اگر به نظر می‌رسد که نوزاد در حال عذاب است و زیاد گریه می‌کند، ممکن است به دلیل درد زیاد باشد.
عدم خوردن و آشامیدن:
اگر فرزند شما هیچ غذایی از جمله شیر مادر را مصرف نکرده و بیش از چند ساعت تغذیه نکند، نیاز به مراقبت پزشکی دارد.
نوزاد خواب‌آلود است:
به نظر می‌رسد که فرزند کوچک شما نیمه هوشیار است؛ خسته به نظر می‌رسد. او سطح هوشیاری پایینی دارد و به سرعت دچار خستگی می‌شود.در صورت مشاهده این علائم، کودک خود را در اسرع وقت نزد پزشک متخصص اطفال ببرید تا از حاد شدن وضعیت بدن او جلوگیری کنید.
با همه این توصیفات، سوراخ کمر هنوز هم بسیار مفید است:
در حالی که بسیاری از والدین از بی‌خطر بودن آزمایش تهاجمی سوراخ کمر برای تشخیص وجود عفونت در بدن فرزند خود مطمئن نیستند، نتایج تحقیقات اخیر پزشکان متخصص اطفال نشان داده است که بررسی مایع نخاعی بهترین راه برای تأیید وجود چندین بیماری مهم در بدن هر کودکی است.
این روش آن‌قدر ایمن و دقیق است که بر روی نوزادان نارس نیز انجام شود. فواید سوراخ کمر مطمئناً از خطرات آن فراتر رفته و بدین ترتیب آن را به یک روش مؤثر در تشخیص بیماری‌های تهدیدکننده زندگی کودک تبدیل کرده است.
همچنین بخوانید:
علت گرفتن مایع CSF (آب کمر) یا LP چیست؟
علت ایجاد سر درد نخاعی چیست؟