زنگ خطر کاهش رشد جمعیت در ایران؛ آیا رشد جمعیت به صفر می رسد؟

چند سالی است که جامعه شناسان و جمعیت شناسان نسبت به کاهش رشد جمعیت ایران هشدار می دهند و آن را زنگ خطری می دانند که اگر به همین منوال ادامه یابد می تواند ساختار سنی جمعیت کشور را تا سال 1430 تغییر دهد. جمعیت سالخورده”. موضوعی که بدترین پیامدها را در پی خواهد داشت دور کردن کشور از رشد و توسعه اقتصادی است. در چنین شرایطی نظام حاکم به تدریج مجبور به پذیرش نیروی کار از کشورهای دیگر می شود که تبعات خود را دارد.

در حال حاضر به گفته کارشناسان نرخ رشد جمعیت در ایران حدود هفتاد درصد است و پیش‌بینی می‌شود در 10 تا 15 سال آینده نرخ رشد جمعیت صفر درصد و سپس منفی شود. بر اساس آمار، نرخ باروری در کشور اکنون به حدود 1.6 فرزند برای هر زن رسیده است. در حالی که این نرخ در سال 1365 معادل 6.5 فرزند به ازای هر زن بود و تا 3 سال پیش (98.98) نرخ زاد و ولد در ایران به ازای هر زن 2.1 بود.

سال گذشته دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت ایران گفت: در حال حاضر حدود 10.5 درصد جمعیت ایران سالمند هستند اما این رقم تا سال 1430 به 32 درصد می رسد و پس از آن ایران دیگر کشوری جوان نخواهد بود. ” وی گفت: کمترین نرخ باروری امروز در کل منطقه غرب آسیا، شمال آفریقا و منطقه موسوم به منا به نام ایران ثبت شده است.

مدیرکل دفتر سلامت جمعیت و خانواده وزارت بهداشت زمستان سال گذشته نیز اعلام کرد: میانگین سنی جمعیت ایران در 45 سال گذشته حدود 10 سال افزایش یافته و پیرتر شده است. وی گفت: اروپا 90 سال دیگر پیر می شود اما کشور ما 30 سال دیگر چنین شرایطی پیدا می کند و باید توجه داشت که آنها ابتدا توسعه یافتند و سپس به شرایط پیری رسیدند اما در ایران اینگونه نخواهد بود. مثل این. .” بود.

رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان، علیرغم هشدارهای مداوم پژوهشگران جمعیتی مبنی بر «کاهش رشد جمعیت در ایران و خطر بسته شدن پنجره جمعیتی در کشور» چند روز پیش گفت: رشد جمعیت کشورمان نباید افزایش یابد. برو به صفر و منفی. این واقعیتی است که جمعیت شناسان آن را رد می کنند و می گویند با آمارهای یک یا دو ساله نمی توان ارزیابی کرد که آیا کاهش رشد متوقف شده یا تعداد ساکنان در حال افزایش است.

رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان روز گذشته گفت: جمعیت در 35 سال گذشته رو به کاهش بوده است. تا اینکه به هفدهم درصد رسید، اما در سال گذشته این نرخ برابر با قبل (1399) بود.

نمی توان جمعیت کشور را یکی دو سال قضاوت کرد

شهلا کاظمی پور، جمعیت شناس و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران در واکنش به خبر رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان گفت: ابراز نگرانی کردند و آنچه اکنون گفته می شود نرخ جمعیت متوقف شده است. غیر حرفه ای.

این استاد دانشگاه ادامه می دهد: دلیلش این است که از نظر ما که در آمار است، نمی توان با آمار یک ساله قضاوت کرد که آمار باروری و رشد جمعیت در حال کاهش است و سال بعد که آمار کاهش می یابد. تغییر نکن، فرض کنیم آمار افزایش یابد و خوشبین باشیم.

این جامعه شناس تصریح می کند: شاید به دلیل شیوع تاج، تعداد مرگ و میرها در مقطعی افزایش یافته و رشد جمعیت کند شده و پس از کنترل کووید 19 و کاهش آمار مرگ و میر، رشد جمعیت حرکت کرده است. دور از آن روند نزولی بر این اساس می توان قضاوت کرد و گفت رشد جمعیت بهتر شده است، اما این هم مقطعی است، نکته اینجاست که رشد جمعیت ایران در حال حاضر رو به کاهش است.

کاظمی پور تاکید می کند: از نظر جمعیتی من نرخ رشد جمعیت در ایران رو به کاهش است، اما نه در حدی که دو سال پیش می گفتند از رشد 1.24 درصدی به رشد هفده درصدی رسیده است. رشد جمعیت ایران کند، اما کند خواهد بود.

وی ادامه می دهد: موضوع این است که اگر سیاست افزایش نرخ باروری در کشور اتخاذ نشود یا سیاست های اتخاذ شده فعلی آن طور که باید عمل نکند، طی 25 تا 30 سال آینده ممکن است جمعیت ما به صفر برسد. “

پنجره جمعیت چیست و چرا اهمیت دارد؟

کارشناسان در هشدارهای خود درباره کاهش سرعت جمعیت کشور مدام از پنجره جمعیتی و خطر بسته شدن این پنجره صحبت می کنند. اما پنجره جمعیت چیست و چرا اهمیت دارد؟

«پنجره جمعیتی» یکی از مهم ترین گام ها در ایجاد سن جمعیت است که به دلیل پیامدهای آن به ویژه اقتصادی، برخی از اقتصاددانان آن را «برکت جمعیت» می نامند.

بخش جمعیت سازمان ملل متحد، پنجره جمعیتی را دوره ای تعریف می کند که در آن سهم جمعیت زیر 15 سال کمتر از 30 درصد از کل جمعیت است، اما سهم جمعیت بالای 65 سال کمتر از 15 درصد است.

با توجه به اینکه تغییر سهم سالمندان کم است و سهم آنها همچنان کمتر از 15 درصد از کل جمعیت است، با کاهش سهم جمعیت تا 15 سال، جمعیت در طول سال های اقتصادی رشد چشمگیری پیدا می کند. توسعه اقتصادی

جمعیت شناسان بر این باورند که انفجار جمعیت یک نعمت است و اگر به درستی مدیریت شود می تواند به توسعه کشور کمک کند. در غیر این صورت به یک مانع بزرگ برای توسعه تبدیل خواهد شد.

یکی از اعضای هیئت علمی دانشگاه تهران در این باره می گوید: در حال حاضر بیشترین سهم از جمعیت ایران در گروه سنی 15 تا 64 سال است. یعنی ما هنوز در پنجره جمعیت هستیم. تعداد افراد زیر 15 سال نیز کم است. حدود 22 درصد و تعداد سالمندان در کشور ما کم است. ما حدود 8 درصد جمعیت سالمند داریم. اما اگر این پنجره بسته شود، مشکلات زیادی خواهیم داشت.

کاظمی گفت: یک بحث مهم این است که بگوییم نرخ باروری در حال افزایش است و رشد جمعیت در حال رکود است و 15 سال دیگر دوباره با یک پنجره جدید جمعیتی مواجه خواهیم شد. البته اگر باروری به اندازه ای افزایش یابد که به جمعیت سن کار بالای 67 درصد برسد. در این صورت می توان گفت که پنجره جدیدی از جمعیت را شاهد خواهیم بود. اما این یک “اگر” دارد. «اگر» باروری آنقدر بالا باشد که در 30 سال آینده دو سوم جمعیت کشورمان بتوانند کار کنند.

کاظمی پور می گوید: اظهارات رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان درباره آمار جمعیتی سال 1400 صحیح است و اینکه «نرخ جمعیت 1400 برابر با نرخ سال 1399 است». اما این مهم را نمی توان تنها در یک سال قضاوت کرد. اگر آمار سال 1400 را با آمار سال 1399 مقایسه کنیم، می بینیم که رشد جمعیت حتی اندکی کاهش یافته است. آنها (شورای ملی سالمندان) آمدند دو سه سال متوالی مقایسه کنند، اما همانطور که گفتم در سال 1399 میزان مرگ و میر ناشی از کووید 19 بالا بود و ممکن است باروری کاهش یافته باشد، اما موقتی بود. ما در جامعه شناسی به آن «اثر تمپو» می گوییم.

وی گفت: به نظر من نه نگاه بدبینانه ای که حاکم شد درست بود و نه نگرش خوش بینانه ای که دبیرخانه شورای ملی سالمندان اعلام کرد. اگر سیاست جمعیتی پاسخ ندهد، رشد جمعیت ایران ممکن است کند و کند شود. اینها دهان به دهان هستند.

اگر پنجره جمعیت بسته شود چه اتفاقی می افتد؟

پنجره جمعیتی از طریق سه زیرساخت برای افزایش عرضه نیروی کار، پس‌انداز و سرمایه انسانی بر توسعه اقتصادی تأثیر می‌گذارد که همگی بر یکدیگر تأثیر مستقیم دارند.

در این بین اگر تعداد افراد توانمند کاهش یابد، تعداد سالمندان افزایش می یابد و جامعه به تدریج به سن «سالمندی جمعیت» می رسد که به معنای دور شدن از رشد اقتصادی است. زیرا پیری جمعیت به معنای کاهش نیروی کار و در نتیجه کاهش تولید ناخالص داخلی است. هر چه جمعیت مسن تر باشد (بالای 64 سال)، بار هزینه های نگهداری، مراقبت های بهداشتی و بیمه بیشتر می شود و دولت از مسیر اصلی توسعه خود دورتر می شود.

استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران با بیان اینکه پنجره جمعیتی در ایران از سال 1385 شروع شد و به تدریج در حال کاهش است، می گوید: اگر پنجره جمعیتی ایران بسته شود، جمعیت را پیر می کنیم.

اکنون با جمعیت مشکلی نداریم. ما به آینده نگاه می کنیم. وقتی زمین در پنجره جمعیت است یعنی در جایگاه طلایی جمعیت قرار دارد. ما باید از این فرصت طلایی که دو سوم جمعیت ما قادر به کار هستند برای کاهش بیکاری، کاهش بیکاری پنهان، افزایش بهره وری نیروی کار و … استفاده کنیم. رویکردی آینده‌نگر به سیاست‌های جمعیتی داشته باشیم تا بتوانیم نرخ زاد و ولد را افزایش دهیم و کاهش رشد جمعیت را به تأخیر بیندازیم. هیچ کشوری نباید در هیچ موضوعی غیرسیاسی باشد. اما سیاست ها باید بر اساس مطالعات انجام شود، علل مشکلات شناسایی شود و راه حل هایی متناسب با آن اتخاذ شود.

این جمعیت شناس در پاسخ به این سوال که آیا بازگشت به دوران طلایی جمعیت در صورت بسته شدن پنجره جمعیت امکان پذیر است یا غیرممکن، گفت: در صورت افزایش باروری، امکان (بازگشت به دوران طلایی جمعیت) وجود دارد، اما این امکان وجود دارد. زمان بردن.” راه حل بهتر و صحیح تر این است که سیاست های فعلی دولت افزایش نرخ باروری را داشته باشد تا بعداً پنجره جمعیت بسته شود.