زندگینامه حضرت ام‌البنین (ع)
حضرت ام البنین (ع) بعد از زینب کبری (ع) دار فانی را وداع گفت، ولی تاریخ نگاران سال ارتحال او را متفاوت نگاشته اند، به طوری که عده ای آن را سال ۷۰ ق بیان کرده اند و عده دیگری تاریخ وفات حضرت ام البنین (ع) آن مادر فداکار را، سیزدهم جمادی الثانی سال ۶۴ ق دانسته اند که نظر دوم از شهرت بیشتری برخوردار است.
۲۲ اسفند ماه ۱۳۹۵ مصادف با سیزدهم جمادی الثانی، یادآور روزی غم انگیز بود؛ روزی که در آن مادری فداکار و بانویی با عظمت از تبار دلاوران، به سوی معبود پر کشید.
ام البنین، مادر پسرانِ حضرت علی (ع) ، بعد از عمری تلاش، شکیبایی و استقامت با اهدای چهار فرزند رشید به پیشگاه مولایش، حسین بن علی (ع) ، با دلی پر از محبت و عشق، راهی دیار دوست شد و در بقیع، آرامگاهِ خوبان، در جوار دیگر فرزند زهرا (ع) برای همیشه رحل اقامت افکند.
تاریخ وفات حضرت ام‌البنین (ع)
حضرت ام البنین (ع) بعد از زینب کبری (ع) دار فانی را وداع گفت، ولی تاریخ نگاران سال ارتحال او را متفاوت نگاشته اند، به طوری که عدهای آن را سال ۷۰ ق بیان کرده اند و عده دیگری تاریخ وفات آن مادر فداکار را، سیزدهم جمادی الثانی سال ۶۴ ق دانسته اند که نظر دوم از شهرت بیشتری برخوردار است.
ام‌البنین را در بقیع، در جوار امام حسن مجتبی (ع) ، فاطمه بنت اسد (ع) و دیگر شخصیت های اسلامیِ مدفون در آنجا به خاک سپردند.
حضرت ام‌البنین (ع) که بود ؟
نام و مشخصات حضرت ام‌البنین (ع)
نامش فاطمه و کنیهاش امُّ البنین (مادر پسران) است. پدرش حِزام، و مادرش ثمامه یا لیلاست. همسرش علیبن ابیطالب (ع) و فرزندانش عباس (ع) ، عبداللّه، جعفر و عثمان هستند که هر چهار نفر در سرزمین کربلا و در رکاب امام حسین (ع) به شهادت رسیدند. آرامگاه وی در مدینه منوّره و قبرستان بقیع است.
تاریخ ولادت حضرت ام‌البنین (ع)
در مورد تاریخ دقیق ولادت حضرت ام‌البنین اطلاعی در دست نیست و تاریخنگاران سال ولادت او را ثبت نکرده اند، ولی یاد آور شده اند که تولد پسر بزرگ ایشان، حضرت ابوالفضل (ع) ، در سال ۲۶ ق اتفاق افتاده است.
برخی از تاریخ نگاران زمان ولادت ایشان را در حدود پنج سال پس از هجرت تخمین میزنند.
حضرت ام‌البنین (ع) بانویی از تبار دلاوران عرب
تاریخ گواهی میدهد که پدران و داییان حضرت ام‌البنین از دلیران عربِ پیش از اسلام بوده و از آنها به هنگام نبرد، دلیرمردیهای فراوانی نقل شده است که در عین شجاعت بزرگ و پیشوای قوم خود نیز بودهاند، آنچنان که حاکمان زمان در برابرشان سرتسلیم فرود میآورند.
اینان همانان هستند که عقیل ـ نسب شناس بزرگ عرب و برادر علی (ع)، به امیرالمؤمنین (ع) گفت: در میان عرب از پدرانش شجاعتر و قهرمانتر یافت نمیشود.
انتخاب ام البنین (ع) برای همسری حضرت علی (ع)
بعد از شهادت فاطمه زهرا (ع) ، علی بن ابیطالب (ع) برادرش عقیل را که آشنا به علم نسب شناسی عرب بود فرا خواند و از او خواست که برایش همسری از تبار دلاوران برگزیند تا پسر دلیری برای مولا به ارمغان آورد.
عقیل، فاطمه کلابیه را برای حضرت برگزید که قبیله و خاندانش، بنی کِلاب، در شجاعت بیمانند بودند، و حضرت علی (ع) نیز این انتخاب را پسندید.
خواستگاری حضرت علی از ام‌البنین (ع)
بعد از این که عقیل شجرهنامه های اَعراب را بررسی و ام‌البنین را انتخاب کرد، حضرت علی (ع) ، او را نزد پدر ام‌البنین فرستاد. پدرخشنود از این وصلت مبارک، نزد دختر خود شتافت و موضوع را در میان گذاشت.
ام البنین نیز با سربلندی و افتخار پاسخ مثبت داد و پیوندی همیشگی بین وی و مولای متقیان علی بن ابیطالب (ع) برقرار شد.
امام علی (ع) ، در همسرش عقلی سترگ، ایمانی استوار، آدابی والا و صفاتی نیکو مشاهده کرد و او را گرامی داشت و از صمیم قلب در حفظ حُرمت او کوشید.
اولین روز زندگی مشترک حضرت علی و ام‌البنین (ع)
روز اولی که ام البنین (ع) پا در خانه علی (ع) گذاشت، حسن و حسین (ع) مریض بوده و در بستر افتاده بودند. عروس تازه ابوطالب، به محض آنکه وارد خانه شد، خود را به بالین آن دو عزیز عالم وجود رسانید و همچون مادری مهربان به دلجویی و پرستاری آنان پرداخت.
تغییر نام فاطمه به ام البنین
فاطمه کلابیه، بعد از گذشت مدتی از زندگی مشترک با علی (ع) ، به امیرالمؤمنین پیشنهاد کرد که به جای «فاطمه»، که اسم قبلی و اصلی وی بوده، او را ام البنین صدا زند تا فرزندان حضرت زهرا (ع) از ذکر نام اصلی او توسط پدرشان، به یاد مادر خویش، فاطمه زهرا (ع) نیفتند و در نتیجه، خاطرات گذشته، در ذهن آنها تداعی نگردد و رنج بیمادری آنها را آزار ندهد.
محبت بی دریغ ام البنین (ع) به فرزندان زهرا (ع)
ام‌البنین بر آن بود که، در زندگی جای خالی حضرت زهرا (ع) را برای فرزندان ایشان پر کند؛ مادری که در اوج شکوفایی پژمرده شد و آتش به جان فرزندان خردسال زد: فرزندان فاطمه زهرا (ع) در وجود این بانوی پارسا، مادر خود را میدیدند و رنج فقدانِ مادر را کمتر احساس میکردند.
ام‌البنین (ع) ، فرزندان دختر گرامی رسول خدا (ص) را بر فرزندان خود مقدّم میداشت و بخش عمده محبت و علاقه خود را متوجه آنان میکرد و آن را فریضه ای دینی میشمرد؛ زیرا خداوند متعال در کتاب خود، همگان را به محبت آنان دستور داده است.
فرزندان ام‌البنین (ع)
ثمره زندگی مشترک ام البنین (ع) با حضرت علی (ع) ، چهار پسر بود که به دلیل داشتن همین پسران، او را ام‌البنین، یعنی مادر پسران میخواندند. نام فرزندان ایشان به ترتیب عبارتند از: قمربنی هاشم، حضرت ابوالفضل العباس (ع) ، عبداللّه، جعفر و عثمان.
فرزندان ام البنین همگی در کربلا به شهادت رسیدند و نسل ایشان از طریق عُبیداللّه فرزند حضرت ابوالفضل (ع) ادامه یافت.
ام‌البنین (ع) مادر چهار شهید
با شهادت چهار فرزند ام‌البنین (ع) در کربلا، این بانوی شکیبا، به افتخار مادر شهیدان بودن نائل آمد و درکنار همسر شهید بودن، افتخاری دیگر بر صفحه افتخاراتش افزوده شد.
وقتی خبر شهادت فرزندانش به او رسید، سرشک اشک از دیده فرو ریخت و با روحیه ای قوی در اشعاری گفت: «ای کسی که فرزند رشیدم عباس را دیدی که همانند پدرش بر دشمنان تاخت، فرزندان علی (ع) همه شیران بیشه شجاعتند.
شنیده ام بر سر عباس عمود آهنین زدند، در حالی که دست هایش را قطع کرده بودند؛ اگر دست در بدن پسرم بود، چه کسی می توانست نزد او آید و با او بجنگد؟»
فرزندانم به فدای حسین (ع)
ام‌البنین بَشیر را دید که فرستاده امام سجاد (ع) بود و به مدینه آمده بود تا مردم را از ماجرای کربلا و بازگشت کاروان امام حسین (ع) با خبر سازد. به او فرمود: ای بشیر! از امام حسین (ع) چه خبر داری؟ بشیر گفت: خدا به تو صبر دهد که عباس تو کشته گردید. ام‌البنین فرمود: از حسین (ع) مرا خبر ده!
بشیر خبر شهادت بقیه فرزندان او را هم اعلام کرد، ولی ام‌البنین پیوسته از امام حسین (ع) خبر میگرفت و میگفت: فرزندان من و آنچه در زیر آسمان است، فدای حسینم باد.
چون بشیر خبر شهادت امام حسین (ع) را به آن حضرت داد، صیحه ای کشید و گفت: ای بشیر! رگ قلبم را پاره کردی و سپس صدا به ناله و شیون بلند کرد.
این علاقه او به امام حسین (ع) دلیل کمال معنویت اوست که آن همه ایثار را در راه مقام ولایت فراموش کرد و تنها از رهبرش سخن به میان آورد.
ام البنین، پاسدار خاطره عاشور
از ویژگی های بسیار مهم ام البنین، توجه به زمان و مسائل مربوط به آن است. وی پس از واقعه عاشورا، از مرثیه خوانی و نوحه سرایی استفاده کرده تا ندای مظلومیت کربلاییان را به گوش نسل های آینده برساند.
ایشان هر روز به همراه پسرِ حضرت عباس (ع) ، عبیداللّه که همراه مادرش در کربلا حضور داشت و سند زندهای برای بیان وقایع عاشورا بود، به بقیع میرفت و نوحه میخواند.
او با این اشعار، هم حماسه کربلا را بازگو و هم در قالب عزاداری به حکومت وقت نوعی اعتراض میکرد و مردم را که اطراف او جمع میشدند، از جنایات بنی امیه، آگاه مینمود.
سفارش به دفاع از ولایت
هنگامی که امام حسین (ع) آهنگ ترک مدینه و تشرف برای حج و به دنبال آن هجرت به سوی عراق کرد، ام البنین (ع) به همراهان امام حسین (ع) چنین سفارش میکرد: «چشم و دل مولایم امام حسین (ع) و فرمانبردار او باشید».
ام البنین (ع) ، واسطه فیض الهی
ام‌البنین، همسر حضرت علی (ع) و مادر سردار کربلا، نزد مسلمانان جایگاهی ویژه دارد، چون نزد خداوند از مقام و منزلتی والا برخودار است، و این مقام به واسطه تقدیم خالصانه فرزندان در راه خدا و استواری و عبودیت ایشان است. از این رو، مؤمنانِ حاجتمند و دردمند او را به درگاه حضرت باری تعالی شفیع و واسطه قرار میدهند، و غم واندوهشان را با زیارت مزار آن بانو میزدایند.
اهل بیت (ع) و ام البنین (ع)
محبت بی شائبه ام البنین در حق فرزندان رسول خدا (ص) و فداکاری فرزندان وی در راه سید الشهدا، در تاریخ بی پاسخ نماند. اهل بیت (ع) هم در احترام و بزرگداشت وی کوشیدند و بسیار از او قدردانی کرده، او را سپاس گفتند.
زینب کبری (ع) پس از رسیدن به مدینه، به محضرش شتافت و شهادت فرزندانش را به او تسلیت گفت. ایشان همچنین در مناسبت های دیگر مثل عیدها، برای ادای احترام، به محضر ام البنین (ع) مشرّف میشد.
سخن بزرگان در بیان فضایل ام‌البنین (ع)
عالم جلیل القدر، زین الدین عاملی، شهید ثانی درباره حضرت ام‌البنین (ع) میگوید: «ام‌البنین از بانوان با معرفت و پر فضیلت بود. نسبت به خاندان نبوت، محبت و دلبستگی خالص و شدید داشت و خود را وقف خدمت به آنها کرده بود.
خاندان نبوت نیز برای او جایگاه والایی قائل بودند و به او احترام ویژه میگذاشتند.» همچنین علامه سید محسن امین میگوید: «ام البنین (ع) ، شاعری خوش بیان و از خانوادهای اصیل و شجاع بود.»
علی محمد علی دُخَیِّل، نویسنده معاصر عرب در وصف این بانوی بزرگوار مینویسد: «عظمت این زن (ام البنین) در آنجا آشکار میشود که وقتی خبر شهادت فرزندانش را به او میدهند، به آن توجه نمیکند، بلکه از سلامت حضرت امام حسین (ع) میپرسد؛ گویی امام حسین (ع) فرزندِ اوست نه آنان.
روزهای آخر زندگی سراسر مهر و عاطفه حضرت ام‌البنین (ع)
زندگی سراسر مهر و عاطفه و مبارزه ام‌البنین (ع) ، رو به پایان بود. او به عنوان همسر شهید، رسالت خویش را به خوبی به پایان رسانید و فرزندانی تربیت کرد که فداییِ ولایت و امامت بودند.
حضرت ام البنین (ع) بعد از زینب کبری (ع) دار فانی را وداع گفت، ولی تاریخ نگاران سال ارتحال او را متفاوت نگاشته اند، به طوری که عدهای آن را سال ۷۰ ق بیان کرده اند و عده دیگری تاریخ وفات آن مادر فداکار را، سیزدهم جمادی الثانی سال ۶۴ ق دانسته اند که نظر دوم از شهرت بیشتری برخوردار است.
ام‌البنین را در بقیع، در جوار امام حسن مجتبی (ع) ، فاطمه بنت اسد (ع) و دیگر شخصیت های اسلامیِ مدفون در آنجا به خاک سپردند.