روایت درمانی چیست ؟
روایت درمانی نوعی رویکرد درمانی است که به افراد کمک می کند با میل، پذیرا و کارشناس زندگی خود شوند.
در روایت درمانی، تاکید روی داستان هایی است که ما به آنها شاخ و برگ می دهیم و در طول زندگیمان با خود می کشانیم.
همان طور که اتفاقات و واکنش ها را تجربه می کنیم به آن تجربه ها معنا می دهیم و آنها به نوبه خود دید ما به خودمان و دنیا را تحت تاثیر قرار می دهند.
ما می توانیم در یک زمان چندین داستان را با هم در زندگی داشته باشیم مثلا داستان هایی مربوط به عزت نفس، توانایی های ما، ارتباطات و کار ما.
تاریخچه روایت درمانی
این دیدگاه درمانی توسط مایکل وایت و دیوید اپستون دو درمانگر ساکن نیوزلند مطرح شد که باور داشتند اینکه افراد را جدا از مشکلاتشان ببینیم اهمیت زیادی دارد.
روایت درمانی که در دهه 1980 گسترش یافت یک رویکرد توانمند سازی برای مشاوره است که ماهیتی غیر سرزنشی و غیر آسیب شناختی دارد.
وایت و اپستون احساس می کردند اینکه افراد به خودشان برچسب نزنند، خودشان را به عنوان فردی شکست خورده یا مایه دردسر نبینند یا خودشان را در محیط اطراف و الگوهای رفتاری بی قدرت نبینند اهمیت بسیار زیادی دارد.
روایت درمانی با 3 مفهوم اصلی در ذهن مطرح شد .
موارد زیر اساس ارتباط بین یک روایت درمانگر و مراجعان است:
-
احترام: در روایت درمانی رفتار با مراجعان با احترامی همراه است که به دلیل شجاعت داشتن، پیش رفتن و کار کردن روی چالش های شخصی خود است. -
رویکرد غیر سرزنشی: در روایت درمانی هیچ سرزنشی برای مراجعان هنگام کار کردن روی داستان های زندگیشان وجود ندارد و تشویق می شوند دیگران را هم سرزنش نکنند. در واقع تمرکز روی تشخیص و تغییر افکار و رفتارهای ناخواسته و بیهوده است. -
در نظر گرفتن مراجع به عنوان کارشناس: روایت درمانگران به عنوان کارشناسان مشاوره دیده نمی شوند بلکه یک یار و همراه در کمک به مراجعان برای رشد و درمان در نظر گرفته می شوند. مراجعان در روایت درمانگری خودشان را خوب می شناسند و کشف این اطلاعات به آنها امکان تغییر افکار و رفتارشان را می دهد.
مفاهیم کلیدی روایت درمانی
تمرکز روایت درمانی حول محور داستان هایی است که ما از سرگذشتمان درون خودمان بازگو می کنیم و آنها را در طول زندگیمان با خود می کشانیم.
ما به تجربیات شخصی مان معنا می دهیم و این معناهایی که ما به وجود می آوریم یا توسط دیگران به ما نسبت داده می شود می تواند دید ما را به خودمان و دنیا تحت تاثیر قرار دهد.
اصول روایت درمانی
قصه های زندگی ما می تواند افکار ما و به نوبه خود تصمیم گیری و رفتارهای ما را تحت تاثیر قرار دهد. قصه درمانی یا همان روایت درمانی بر اساس اصول زیر پیگیری می شود:
1. واقعیت ساختاری اجتماعی است
طرز برخورد ما با دیگران بر چگونگی تجربه ما از واقعیت تاثیر دارد. این تجربه ها در ارتباط با دیگران به واقعیت های شناخته شده برای ما تبدیل می شود.
2. واقعیت تحت تاثیر زبان قرار دارد
افراد تجربیاتشان را به وسیله زبان توضیح می دهند و می توانند تعابیر متفاوتی از اتفاق یا برخوردی یکسان داشته باشند.
3. روایت درمانی به حفظ و ساماندهی واقعیت زندگی ما کمک می کند
گسترش یک روایت یا قصه می تواند به ما کمک کند تا وضوح و درک تجربیاتمان برایمان آسان شود.
4. در روایت درمانی هیچ واقعیت عینی وجود ندارد
مردم می توانند واقعیاتی متفاوت از یک تجربه مشابه داشته باشند. چیزی که ممکن است برای ما درست باشد می تواند برای کسی دیگر درست نباشد.
با اینکه بعضی داستان ها می توانند مثبت باشند و بعضی دیگر منفی، هر داستانی زندگی ما را در گذشته، حال و آینده تحت تاثیر قرار می دهد.
داستان ها آن طور که در روایت درمانی توضیح داده می شود، 4 عامل زیر را با هم برای درمان مراجع به کار می گیرد:
-
اتفاقات -
پیوستگی و تکرار اتفاقات -
اتفاقات در طول زمان -
اتفاقات طبق یک طرح داستان
عوامل بسیاری وجود دارد که به مطرح کردن داستان های زندگی ما کمک می کند. این عوامل می تواند چگونگی تفسیر ما از اتفاقات یا برخوردها در زندگی و معانی را که به آنها اضافه می کنیم تحت تاثیر قرار دهد.
بعضی از عوامل تاثیر گذار در روایت درمانی شامل موارد زیر است:
-
سن -
وضعیت اجتماعی اقتصادی -
نژاد -
قومیت -
جنسیت -
هویت جنسی (تشخیص ذهنی فرد از هویت خود به عنوان زن یا مرد)
همان طور که ما درباره این عوامل فکر می کنیم احتمالا عقایدمان را درباره آنها و آنچه برای ما معنا و اهمیت دارد یا چگونگی تاثیرگذاری آنها بر ما در دنیا در خودمان پرورش می دهیم و حفظ می کنیم.
عقاید ما درباره این موارد به چگونگی دید ما به خودمان و آنچه درباره یک تجربه یا برخورد اجتماعی به خودمان می گوییم شکل می دهد.
ما چند داستان را در یک زمان با خودمان داریم مثل داستان هایی درباره رابطه هایمان، زندگی حرفه ایمان، نقاط ضعفمان، نقاط قوتمان، اهدافمان و … . روایت درمانی بر بازیابی این داستان ها تاکید دارد چرا که این داستان ها می توانند تاثیر چشمگیری روی تصمیم گیری و رفتار ما داشته باشند.
ماجرای پر اهمیت زندگی های ما
اگرچه ما چند داستان را همزمان با خود داریم معمولا ماجرایی در زندگی وجود دارد که از بقیه روایت ها و ماجرا های زندگی ما تاثیرگذارتر است.
وقتی ماجرای تاثیرگذار زندگی ما در بهترین شرایط راهمان را سد می کند و یا از تلاش های ما برای رشد و تغییر جلوگیری میکند، برایمان مساله ساز می شود.
گاهی اوقات وقتی افراد به مشاوره مراجعه می کنند با یک ماجرای تاثیرگذار مشکل ساز رو به رو می شود که باعث ایجاد درد و رنج عاطفی در آنها می شود.
یک روایت درمانگر با مراجعان خود کار می کند تا داستان هایی را که با خودشان در طول زندگی و روابطشان کشانده اند کشف کنند.
وقتی ماجرای پر اهمیت زندگی مشکل ساز باشد در برخوردهای ما با دیگران، تصمیم گیری ها و الگوهای رفتاری ما بروز می کند.
توضیحات سطحی در روایت درمانی
ماجرای پر اهمیت مشکل سازی که با خودمان در زندگی داریم ممکن است با قضاوتی که دیگران از ما داشته اند شروع شده باشد به خصوص کسانی که ممکن است مسئول یا کارشناس باشند یا روی ما نفوذ داشته باشند مثل والدین یا کسانی که از ما مراقبت می کنند.
مثلا اگر رفتار ما در بچگی طوری بوده باشد که والدینمان ما را “تنبل” نامیده باشند ممکن است طرز تفکرمان درباره خودمان به عنوان فردی تنبل شروع شود و این برچسب را حین تجربه های دیگر هم با خودمان داشته باشیم.
ویژگی تنبل بودن بعد با رشد ما ادامه پیدا می کند و بخشی از داستان غالب زندگی ما می شود و چگونگی دید ما به خودمان و رفتار و برخوردمان با دیگران را در آینده تحت تاثیر قرار می دهد.
قضاوت های ویژه به توضیحات سطحی در روایت درمانی اشاره دارد. همان طور که این قضاوت ها در طول زندگی ما ادامه پیدا کند می تواند تبدیل به چیزی شود که آن را نتیجه گیری سطحی می نامیم.
به طور خلاصه، استفاده از واژه “سطحی” برای بیان این توضیحات خاص و نتایج به این معناست که شرایط بیرونی در تصمیم گیری و رفتار ما اهمیت و تاثیر کمی دارد.
وقتی چنین روندی اتفاق می افتد آسان است تصور کنیم چه طور چنین قضاوت ها و برچسب هایی به مرور زمان رشد می کند و برای ما تبدیل به مشکل می شود.
اشتباه گرفتن خودمان با مشکلاتمان
اگر ما به نحوی با قضاوت اعضای خانواده مان بزرگ شده باشیم، مثل همان مثال تنبل بودن که قبلا گفته شد خلاص شدن از شر این برچسب و جدا کردن آن از داستان زندگی مان می تواند خیلی مشکل باشد.
نه تنها اغلب در نهایت این برچسب را در طول زمان با خود می کشانیم بلکه این اتفاقات باعث می شوند ما خودمان را فردی تنبل حس کنیم یا ببینیم و به این ترتیب داستان غالبی که “من فردی تنبل هستم” را ادامه دهیم و آن را تقویت کنیم.
داستان غالب زندگی ما برای توانایی های تصمیم گیری های درست تر ما که نشان می دهد ما چه کسی هستیم و چه ارزش هایی داریم مشکل ساز می شود. ما متوجه می شویم جدا کردن خودمان از مشکلاتمان سخت تر و سخت تر می شود. در واقع فکر می کنیم مشکل خود ما هستیم.
متاسفانه، توضیحات سطحی به تمرکز بر نقاط ضعف ما یا قسمت هایی از وجودمان که باور داریم به اندازه کافی خوب نیست گرایش دارند.
وقتی تلاش می کنیم و تصمیمی می گیریم که داستان غالب زندگی ما را زیر سوال می برد ممکن است این تلاش از دید دیگران یا حتی خودمان پنهان بماند چون به عنوان یک موضوع استثنا دیده می شود نه یک قاعده یا روند طبیعی برای بهتر شدن.
مثلا رفتارهایی از ما که بر خلاف برچسب تنبلی باشد احتمالا دست کم گرفته می شود چون با داستان غالب زندگی ما تطابق ندارد.
به عبارت دیگر، ممکن است ما حتی خودمان هم به تصمیمات خوبمان یا رفتار مثبتی از خودمان اعتباری ندهیم چون با داستانی که درباره شخصیت خودمان و توانایی های خودمان به خودمان می گوییم جور در نمی آید.
روایت درمانی چه کمکی به ما می کند ؟
روایت درمانی روی داستان ها و ماجراهای زندگی به خصوص ماجراهای تاثیرگذاری که مشکل ساز هستند و به نظر می رسد تلاش های ما را مختل می کنند تمرکز دارد.
یک روایت درمانگر آموزش دیده با مراجعان برای کشف کردن این داستان ها کار می کند و به دنبال آموخته ها یا اطلاعاتی است که به ما کمک می کند تا این ماجراهای مشکل ساز را به چالش بکشانیم.
در روایت درمانی داستان های جایگزینی شناسایی می شود که به فرد فرصتی می دهد تا قضاوت ها را درباره خودش به چالش بکشاند و اطلاعات پنهان دیگری را که با خود دارد کشف کند.
کشف آموخته های دیگر درباره خودمان به وسعت دید ما از خودمان، مدیریت چالش های مربوط به سن، بازبینی عقاید ناسالم، نگاه روشن و واضح به روش های جدید زندگی که داستانی صحیح تر و پویاتر از زندگی ما را بازتاب می دهند کمک می کند.
در روایت درمانی تاکیدی قوی روی جدا کردن فرد از مشکلاتش وجود دارد. با انجام این کار، فرد متوجه می شود توانایی انجام کاری جدید را دارد.
معانی قدیمی و غیر مفیدی که به ماجراهای زندگیمان نسبت می دهیم می تواند به مرور زمان چالش برانگیز شود.
همانطور که دیدگاهمان را به خودمان گسترش می دهیم و اطلاعات و آموخته های دیگر را که پنهان مانده درباره خودمان کشف می کنیم فضایی برای ایجاد تغییرات سالم در افکار، احساسات و رفتارمان ایجاد می کنیم.
وقتی فضایی بین ما و مشکلاتمان ایجاد می شود بهتر می توانیم آنچه را به ما کمک می کند و آنچه را کمک نمی کند بررسی و انتخاب کنیم.
روایت درمانی قرار نیست فرد را تغییر دهد بلکه به آنها این امکان را می دهد تا در زندگی خودشان و برای حل مشکلاتشان خبره شوند.
تمرینات و تکنیک های روایت درمانی
انواع مختلفی از تمرینات و تکنیک های روایت درمانی وجود دارد که به افراد کمک می کند یک ماجرای مشکل ساز را در زندگی از سر بگذرانند و درمان شوند. بعضی از تکنیک ها و تمرینات روایت درمانی عبارتند از:
گرد آوری روایت های ما
یکی از اولویت هایی که یک روایت درمانگر می تواند برای کمک به مراجع خود انجام دهد این است که روایت های او را از زندگی جمع آوری کند.
با انجام این کار ما می توانیم خواسته خود را در زندگی پیدا کنیم؛ اتفاقات مهم و تاثیرگذار زندگی مان و معناهایی که به مرور زمان به این تجربیات و شخصیت خودمان داده ایم را کشف کنیم.
بعضی از افراد شاید از ماجرای پر اهمیت خود که آنها را در زندگی شان دنبال کرده است آگاه نباشند اما می دانند چیزی آنها را از یک زندگی خوب یا تصمیم گیری های خوب برای خودشان باز می دارد.
همان طور که ماجراهای آنها جمع آوری می شود فرد شاهد داستان های خودش می شود و به آنها به عنوان یک درمانگر نگاه می کند و برای شناسایی داستان پر اهمیت و مشکل ساز زندگی خود کار می کند.
بیان روایت ها و خارجی سازی آنها
همان طور که ما از خواست و اراده مان برای جمع آوری ماجراهایمان استفاده می کنیم شاهد خودمان می شویم. ما از جمع آوری روایت ها در روایت درمانی برای ایجاد فاصله بین خودمان و مشکلاتمان که خارجی سازی نامیده می شود استفاده می کنیم.
وقتی این فاصله را بین خودمان و مشکلاتمان داشته باشیم می توانیم به جای اینکه روی این احساس که مشکل ما هستیم روی تغییر رفتارهای ناخواسته تمرکز کنیم.
همان طور که ما تکنیک خارجی سازی در روایت درمانی را تمرین می کنیم شانس این را داریم که خودمان را به عنوان فردی توانا برای ایجاد تغییر و احساس قدرت برای درمان ببینیم.
ساختارشکنی روایت ها
ساختارشکنی روایت های زندگی به افراد کمک می کند تا به وضوح ماجراهای زندگیشان را ببینند. زمان هایی هست که ماجرای پر اهمیت زندگی ما چنان بزرگ و با نفوذ می شود که انگار نمی توانیم هیچ وقت از سلطه آن خارج شویم.
وقتی یک ماجرای مشکل ساز در زندگی ما به مدتی طولانی وجود داشته باشد و احساس شود در حرف هایمان این ماجرا را به تمام زندگیمان ربط می دهیم و در داستان هایی که خودمان ساخته ایم سردرگم می شویم.
یک روایت درمانگر برای تجزیه داستان های ما به بخش های کوچک تر کار می کند تا به ما کمک کند مشکلمان را واضح و روشن و دست یافتنی تر کنیم.
نتایج منحصر به فرد در روایت درمانی
وقتی ماجرای زندگیمان را طوری احساس کنیم که انگار هیچ وقت تغییر پیدا نمی کند هیچ ایده دیگری از ماجراهای جایگزین وجود ندارد.
این امکان وجود دارد که ما در ماجراهای زندگیمان گیر بیافتیم و زمینه ای فراهم کنیم که رفتار، تجربیات و ارتباطات ما را تحت تاثیر قرار دهند.
یک روایت درمانگر کار می کند تا نه تنها مشکلات ما را به چالش بکشد بلکه دید را ما برای در نظر گرفتن روایت های جایگزین بازتر کند.
آنها به ما کمک می کنند تا آموخته هایی را درباره خودمان کشف کنیم که برای مدتی طولانی با خودمان داشته ایم اما هیچ وقت به آنها ارزش چندانی نداده ایم.
این اطلاعات و آموخته ها می تواند به ایجاد و گسترش داستانی جدید و سالم از کسی که هستیم، آنچه می خواهیم و کسی که می خواهیم بشویم کمک کند.
نتیجه :
برای درک اینکه ما چطور از داستان ها برای سازماندهی و معنی دادن به کلمات و تجربیاتمان استفاده می کنیم مهم است به یاد داشته باشیم چقدر کلمات ما می توانند قدرتمند باشند و تصمیم گیری و رفتار ما را تحت تاثیر قرار دهد.
روایت درمانی به افراد این امکان را می دهد نه تنها خواست خود را در زندگی پیدا کنند بلکه از این خواست و اراده در مسیری خوب برای کارشناس زندگی خود شدن و زندگی کردن به روشی که اهداف و ارزش های آنها را بازتاب دهد استفاده کند.
ما بیشتر از آنچه فکر می کنیم برای رشد و تغییر قدرت داریم به خصوص وقتی خودمان صاحب اراده و روایت زندگیمان باشیم نه دیگران و قضاوت هایشان.
دیوید اپستون یکی از مطرح کنندگان نظریه روایت درمانی می گوید:
مشکل مشکل است. مشکلات فرد، خود فرد نیست.
بیشتر بخوانید:
اختلال استرس پس از صدمه و روند درمان آن
ذهن آگاهی : ۱۰ راه طلایی برای داشتن ذهن فعال
نشخوار ذهنی چیست ؟ راههای درمان قطعی نشخوار ذهنی کدامند ؟
درمان روانشناسی (روان درمانی یا گفتار درمانی ) چیست؟