علل کوتاهی قد در کودکان و راههای درمان آن
با این بخش از دلگرم همراه باشید تا با راه های مناسب برای درمان کوتاهی قد در نوزادان آشنا شوید.
اگر می خواهید کودکان قد کوتاه نشود!
اولین مرحله رشد انسان دوران شیرخوارگی است که دو سال اول زندگی را شامل می‌شود. در بدو تولد قد متوسط نوزاد ۵۰ سانتی‌متر است. در دو سال اول زندگی ۳۰ تا ۳۵ متر افزایش قد دیده می‌شود که این میزان در سال اول بیشتر یعنی حدود ۲۵ سانتی‌متر است. این رشد سریع، ادامه رشد جنینی است و سرعت آن با افزایش سن کاهش می‌یابد. دومین مرحله رشد دوران کودکی از دو سالگی تا شروع بلوغ را دربرمی‌گیرد. دراین دوران کودک هر سال پنج تا هفت سانتی‌متر قد می‌کشد که این رشد در نزدیکی رسیدن به سن بلوغ کاهش می‌یابد.
سومین مرحله رشد دوران بلوغ است که طی این دوران یک جهش رشدی وجود دارد. در این مرحله پسران به‌طور متوسط ۲۵ تا ۳۰ و دختران ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر قد می‌کشند. طی دوران بلوغ سرعت رشد قدی ۸ تا ۱۴ سانتی‌متر در سال است. حداکثر جهش رشد در دختران پیش از شروع عادت ماهیانه است و پس از آن دختران به طور متوسط ۷ سانتی‌متر قد می‌کشند. در پسران نیز حداکثر جهش رشد در مراحل انتهایی‌تر بلوغ دیده می‌شود. با پیشرفت بلوغ به علت تولید و ترشح هورمون‌های جنسی، تدریجا صفحات رشد استخوان بسته می‌شود و امکان افزایش قد پس از آن وجود نخواهد داشت. بنابراین این باور که تا ۲۵ سالگی قد می‌کشیم به‌طور کامل غلط است.
عوامل موثر در کوتاهی قد
علل مختلفی وجود دارد که باعث کوتاهی یا بلندی قد افراد می‌شود. دکتر مسعود رحمانیان، فوق‌تخصص غدد درون‌ریز و متابولیسم نیز با اشاره به این مطلب به «جام‌جم» می‌گوید: میزان رشد قدی کودکان تحت تاثیر عوامل ژنتیکی و محیطی است، ولی متاسفانه در بسیاری از موارد، مسائل ژنتیکی نادیده گرفته می‌شود و والدین چندان توجهی به آن ندارند.
بروز بیماری‌های مختلف و شیوه تغذیه از جمله مسائل محیطی است که می‌تواند در رشد قدی بچه‌ها تاثیرگذار باشد؛ اما به گفته این پزشک متخصص، موضوع ژنتیک که بیشتر نادیده گرفته می‌شود، به این معنی است که اگر پدر و مادری قدشان متوسط یا کوتاه باشد، نباید انتظار داشته باشند فرزندشان خیلی قد بلند شود. نتایج مطالعاتی که در این زمینه انجام شده، نشان می‌دهد قد بچه‌ها به اندازه میانگین قد پدر و مادرشان است. البته این میزان برای پسرها ممکن است کمی بیشتر از مقدار میانگین باشد و برای دخترها کمی کمتر، ولی به طور کلی اندازه قد پدر و مادر هم در این زمینه بسیار تاثیرگذار است.
—————————————————————————
هر کوتاهی قدی غیرطبیعی نیست
در صورتی که کودکی با افزایش سن، روند طبیعی‌ای را که براساس منحنی‌های رشد انتظار می‌رود طی نکند، باید بررسی‌های بیشتری را برای او انجام داد؛ بنابراین زمانی که با افزایش سن، قد کودک ثابت می‌ماند یا میزان افزایش قدش به حدی نیست که طبیعی حساب شود، به بررسی‌های دقیق‌تر نیاز خواهد بود.
البته در صورتی که کودک تغذیه خوبی داشته باشد و به اندازه کافی ورزش کند و به دیگر مسائل محیطی هم توجه شود، ممکن است قدش از میانگین قد پدر و مادر هم بلندتر شود، اما اگر به همان اندازه میانگین قد والدینش بود نیز اتفاقی غیرطبیعی رخ نداده و جای نگرانی ندارد. به همین دلیل هم توصیه می‌شود والدین میزان قد کودک را با آرزوها و تمایلات خودشان مقایسه نکنند.
—————————————————————————
دیر کنید کاری از دست‌تان برنمی‌آید
خیلی می‌دانند قد فرزندشان کوتاه‌تر از حالت طبیعی است، اما دست روی دست می‌گذارند و کاری انجام نمی‌دهند تا زمانی که فرصت داشته باشند یا وقتی کوتاهی قد، کودک‌شان را آزار دهد. در صورتی که دکتر رحمانیان می‌گوید برای درمان کوتاهی قد کودکان باید بموقع به پزشک مراجعه شود. بیشتر موارد کوتاهی قد را در صورتی که بموقع تشخیص داده شود، می‌توان درمان کرد؛ بنابراین حتما پیش از پایان بلوغ و قبل از بسته شدن صفحات رشد استخوانی باید مشکل کوتاهی قد را تشخیص داده و آن را درمان کرد.
به عنوان نمونه برای درمان کوتاهی قد دختری که از شروع قاعدگی‌اش گذشته یا پسری که در سنین حدود شانزده سالگی است و تاکنون از نظر کوتاهی قد بررسی نشده، کار زیادی نمی‌توان انجام داد و حتی اگر مشکل تشخیص داده شود هم دیگر دیر شده است؛ زیرا در این سنین صفحات رشد بسته شده و استخوان‌ها دیگر رشد طولی نخواهند داشت؛ بنابراین پس از این سنین حتی اگر بخواهند نوجوان را درمان کنند و از هورمون رشد کمک بگیرند باز هم استخوان‌ها رشد طولی ندارد و فقط عرض آنها زیاد می‌شود، در نتیجه بر میزان قد تاثیری نمی‌گذارد.
—————————————————————————
هورمون رشد برای هر کوتاهی قدی نیست
این روزها نه‌تنها پدر و مادرها که گاهی خود نوجوانان هم به محض این‌که احساس می‌کنند قدشان کوتاه است به فکر هورمون رشد می‌افتند و می‌خواهند با استفاده از این هورمون مشکل کوتاهی قدشان را درمان کنند. در صورتی که استفاده از این هورمون برای همه مناسب نیست و نباید خودسرانه از آن استفاده کرد.استفاده از هورمون رشد برای بچه‌هایی که واقعا با مشکل کمبود هورمون رشد مواجه هستند، در صورتی که از سوی پزشک تجویز شود، موثر است و می‌تواند قد آنها را افزایش دهد، اما برای بچه‌هایی که عامل کوتاهی قدشان کمبود هورمون رشد نیست، استفاده از این هورمون هم موثر نخواهد بود.
استفاده از هورمون رشد برای کسانی که علت کوتاهی قدشان موارد دیگری مانند بلوغ زودرس یا مسائل ژنتیکی است یا افرادی که دیر به پزشک مراجعه کرده‌اند، نه تنها به افزایش قد کمکی نمی‌کند که حتی ممکن است به بروز عوارض ناخوشایندی مانند افزایش فشار خون، دیابت و بدشکل شدن استخوان‌ها هم منجر شود.
براین اساس، وی به پدر و مادرهایی که احساس می‌کنند فرزندشان قد کوتاهی دارد، توصیه می‌کند بموقع به پزشک مراجعه کنند و بررسی‌های لازم را انجام دهند تا مشخص شود کوتاهی قد کودک واقعا نگران‌کننده و نشانه مشکل است یا موضوعی طبیعی به حساب می‌آید. همچنین به هیچ عنوان نباید برای استفاده از هورمون رشد بی‌دلیل به پزشک اصرار کنند، زیرا این هورمون در مواردی که نباید استفاده شود، فقط عارضه برجای خواهد گذاشت و فایده‌ای ندارد.
این روزها متاسفانه برخی ورزشکاران هم از این هورمون کمک می‌گیرند، اما باید بدانند استفاده از این هورمون‌ها از طرفی دوپینگ به حساب می‌آید و از طرف دیگر عوارضی هم برایشان برجای می‌گذارد. اگر هورمون رشد در مواردی استفاده شود که به آن نیاز است و اثر درمانی دارد، ممکن است عوارض بسیار کمی برای فرد داشته باشد، اما وقتی جنبه درمانی ندارد و به عنوان مکمل استفاده می‌شود، عوارض بسیار زیادی برجای خواهد گذاشت.
—————————————————————————
توصیه‌هایی برای افزایش قد کودکان
دکتر رحمانیان به والدین توصیه می‌کند برای افزایش رشد قدی بچه‌ها به تغذیه آنها اهمیت دهند و سعی کنند موادی را که برای رشد استخوان‌ها لازم است بویژه در سنین کودکی و نوجوانی و حین بلوغ در برنامه غذایی‌شان بگنجانند.همچنین وضع خواب کودکان هم باید طوری باشد که هورمون رشد بخوبی ترشح شود.
بیشترین میزان ترشح هورمون رشد در طول شبانه‌روز، در زمان خواب شبانه اتفاق می‌افتد و به همین دلیل خوب است بچه‌ها حتما حداکثر تا ساعت 11 شب خواب باشند، چون اگر در زمان اوج ترشح هورمون رشد که حدود 12 نیمه‌شب است، نخوابیده باشند این هورمون هم به اندازه کافی ترشح نمی‌شود، بنابراین کودکانی که دچار اختلالات خواب هستند با مشکل کوتاهی قد نیز روبه‌رو خواهند شد. موضوع دیگری که برای رشد قدی بچه‌ها باید در نظر گرفته شود، ایجاد محیطی آرام برای کودک است که می‌تواند در میزان ترشح هورمون رشد اثر بگذارد.
تشخیص علت کوتاهی قد
پس از تشخیص قطعی علت کوتاهی قد، باید درمان متناسب با علت کوتاهی قد شروع شود؛ برای مثال، در کوتاهی قد ژنتیکی درمان با هورمون رشد مؤثر نیست.کمبود هورمون رشد، تنها بر اساس آزمایش‌های هورمونی مشخص نمی شود و حتما سرعت رشد در دوران کودکی نیز باید بررسی شود، یعنی اگر در دوران کودکی، سرعت رشد قدی خوب بود
بر اساس یک آزمایش هورمونی نمی توان کمبود هورمون رشد را تشخیص داد و درمان را شروع کرد. علت باید معلوم شود و قد کودک به طور دقیق بر اساس منحنی‌های استاندارد رشد سنجیده شود.با یک رادیوگرافی ساده از استخوان‌های مچ دست(به طور معمول دست چپ)، سن استخوانی تعیین شود که در واقع نشان‌دهنده سن بیولوژیک واقعی کودک است.
—————————————————————————
علل کوتاهی قد
علل کوتاهی قد شامل موارد زیر است
کوتاهی قد ژنتیکی
که در این نوع کوتاهی قد، سرعت رشد کودک در سال طبیعی است و سن استخوانی نسبت به سن تقویمی عقب نیست.
تأخیر سرشتی در رشد
کودکانی که از سن دو سالگی، کوتاهی قد دارند و سرعت رشد آنها در سال تقریبا طبیعی است، ولی سن استخوانی آنها عقب تر است. بلوغ در این کودکان با تأخیر است، ولی در نهایت، بیشتر این کودکان به حد ژنتیکی قد خود می رسند.
بیماری هایی مانند
سوء‌تغذیه، کمبود ویتامین D و کمبود کلسیم که موجب نرمی استخوان می شود، بیماری سلیاک(عدم تحمل گلوتن موجود در گندم)، کم‌خونی‌ها، بیماری‌های التهابی دستگاه گوارش ، بیماری‌های کلیوی مزمن، نارسایی قلبی، بیماری‌های مزمن ریوی یا کبدی و کم‌کاری تیروئید از عوامل موثر در کوتاهی قد هستند.
مصرف برخی داروها مانند داروهای کورتونی نیز می تواند موجب اختلال در رشد شود.
اختلالات رشد داخل رحمی نیز از علل دیگر کوتاهی قد کودکان هستند.
—————————————————————————
علائم کوتاهی قد در کودکان
معمولا پدر و مادر کوتاه، کودکان کوتاه‌قدی دارند. کودکانی که به لحاظ فامیلی قد کوتاهی دارند، دچار علائم خاصی که مربوط به رشد کودکان باشد، نیستند. آنها در زمان مناسب وارد مرحله بلوغ می‌شوند و دوره بلوغ خود را به صورت طبیعی طی می‌کنند. آنها به طور معمول قدی مشابه والدین خود خواهند داشت.
کودکانی که به “تاخیرسرشتی رشد” مبتلا هستند، هیچ بیماری خاصی نخواهند داشت. این کودکان دیر تر از همسالان خود وارد دوره بلوغ می‌شوند. از آنجا که دوره رشد آنها طولانی تر است، نسبت به همسالان خود از قد کوتاه‌تری برخوردار هستند. الگوی رشد آنها شبیه به والدینشان خواهد بود.ممکن است برخی از علائم کوتاهی قد، نشان دهنده‌ی شرایط خاص پزشکی باشد. اگر علائم زیر را مشاهده کردید، باید توسط پزشک بررسی‌های بیشتری صورت بپذیرد:
• توقف رشد کودک یا رشد کمتر از حد مورد انتظار (کمتر از 4 سانتی متر و یا 2 اینچ در هر سال، قبل از بلوغ و ورود به مدرسه ابتدایی)
• کاهش یا افزایش وزن (بیش از 2.5 کیلو در یک ماه)
• ضعف تغذیه / از دست دادن اشتها
• بلوغ جنسی دیررس (عدم رشد سینه در سن 14 سالگی یا عدم قاعدگی تا سن 15 سالگی برای دختران. بزرگ نشدن بیضه‌ها تا سن 14 سالگی برای پسران)؛ توجه داشته باشید که وجود یا عدم وجود موهای ناحیه تناسلی نشانه قابل اعتمادی برای بلوغ محسوب نمی‌شود.
—————————————————————————
چه زمانی به پزشک مراجعه نماییم؟
اگر کودک شما به طور قابل توجهی کوتاه‌تر از کودکان هم سن خود است، اگر شما متوجه کاهش نرخ رشد و یا توقف رشد او شدید، باید به پزشک مراجعه نمایید.
معاینه و آزمایشات
پزشک سابقه و شرح حال دقیقی از کودک دریافت می‌کند سپس معاینات فیزیکی را انجام می‌دهد از جمله: اندازه گیری قد، وزن، اندازه اندام‌ها و تنه کودک.ممکن است پزشک برای بررسی اختلالات هورمونی و ژنتیکی، آزمایش خون درخواست دهد.
آزمایش‌ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
• برای ارزیابی کمبود هورمون هورمون‌های رشد: آزمایش بررسی سطح انسولین مثل فاکتور رشد 1 (IGF-1) و پروتئین IGF -3 (IGFBP-3)
• برای ارزیابی بیماری‌های خونی: آزمایش شمارش کامل سلول‌های خونی
• برای ارزیابی کم کاری تیروئید: آزمایش سطح تیروکسین (T4) خون و هورمون محرک تیروئید (TSH)
• برای ارزیابی سندرم ترنر (یکی از علت‌های شایع کوتاهی قد در دختران): آزمایش کاریوتایپ برای تشخیص ناهنجاری‌های کروموزومی
• برای ارزیابی جهش‌های ژنتیکی:، آزمایش خون برای آنالیز DNA
ممکن است پزشک به منظور تعیین سن استخوانی کودک، با کمک اشعه ایکس از مچ و دست چپ تصویر برداری نمایید. اگر پزشک به وجود تومور شک کند و آن را عامل کوتاهی قد بداند، ممکن است اسکن‌ها و ازمایشات خاص دیگری را نیز برای شما درخواست دهد.
—————————————————————————
مراحل افزایش قد
یادمان باشد همه ما در سه مرحله رشد می کنیم:
۱- در دو سال اول زندگی ۳۰ تا ۳۵ سانتی‌متر افزایش قد داریم. این رشد سریع قد با افزایش سن کاهش می یابد.
۲- از دو سالگی به بعد کودکان هر سال ۵ تا ۷ سانتی‌متر قد می کشند. البته در نزدیکی سنین بلوغ سرعت رشد کمتر خواهد شد.
۳- سرانجام در دوره بلوغ یک جهش رشد قدی وجود دارد که به طور متوسط در پسران ۲۵ تا ۳۰ سانتی‌متر و دختران ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متراست. حداکثر جهش رشد قدی در دختران پیش از شروع عادت ماهیانه و در پسران در مراحل انتهایی‌تر بلوغ است.
به طور معمول در سنین ۱۵ تا ۱۷ سالگی در دختران و ۱۶ تا ۱۸ سالگی در پسران، صفحات رشد(صفحات غضروفی استخوان) بسته می شوند و امکان افزایش قد، پس از آن وجود نخواهد داشت.
—————————————————————————
درمان‌های پزشکی
درمان‌ها به عوامل به وجود آورنده کوتاهی قد بستگی دارند.برای کودکانی که به طور طبیعی قدشان کوتاه است، به طور کلی ضرورتی برای درمان و بلند شدن قد وجود ندارد. والدین باید درک نمایند که استفاده از هورمون‌های رشد در کودکانی که به صورت ذاتی کوتاه‌قد هستند، مؤثر نمی‌باشد (بدان معنی که آنها بیماری خاصی ندارند).
داروها
درمان با دارو به علت کوتاهی قد بستگی دارد. استفاده از هورمون‌های تیروئید بسیار آسان و برای کودکان مبتلا به کم کاری تیروئید بسیار مؤثر است. درمان با هورمون‌های نوترکیب رشد انسانی (سوماتوتروپین مشتق شده از rDNA) بسیار مؤثر و ایمن است. و برای کسانی که به علت کمبود هورمون‌های رشد قدشان دچار اختلال شده است مفید می‌باشد. FDA آن را تأیید کرده و برای برخی از بیماری‌های دیگر مرتبط با کوتاهی قد نیز مفید است. با این حال، هورمون رشد برای کودکانی که به طور ذاتی کوتاه‌قد می‌باشند، مؤثر نیست (کودکانی که به صورت خانوادگی کوتاه‌قد هستند). هورمون‌های رشد باید تحت مراقبت متخصص غدد کودکان استفاده گردد.
عمل جراحی
درمان جراحی بستگی به علت زمینه ای کوتاهی قد دارد. اگر یک تومور مغزی باعث کمبود هورمون رشد شده باشد، ممکن است به عمل جراحی نیاز باشد.
—————————————————————————
مجله اینترنتی دلگرم
مرجان امینی