سوء جذب چیست ؟
سوءجذب می‌تواند ناشی از شرایطی مانند بیماری سلیاک، بیماری کرون، عدم تحمل لاکتوز و آسیب روده باشد.
عوامل خطر آن شامل از سابقه‌ی خانوادگی، ضعیف شدن یا فیبروز کیستیک و مصرف الکل بیش از حد است.
نقش اصلی روده‌ی کوچک جذب مواد مغذی از مواد غذایی مصرفی است که به جریان خون وارد می‌شوند.
سندرم سوءجذب به تعدادی از اختلالات اشاره دارد که در آن روده‌ی کوچک قادر به جذب کافی از مواد مغذی و مایعات خاص نیست.
این مواد مغذی می‌تواند شامل پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها و مواد مغذی (ویتامین ها و مواد معدنی) و یا هر دو باشد. سوءجذب باعث کمبود تغذیه‌ای و علایم گوارشی می‌شود.
مراحل هضم و جذب غذا
هضم و جذب در سه مرحله رخ می‌دهد که شامل:
-
هیدرولیز داخلی بدن از چربی‌ها، پروتئین‌ها و کربوهیدرات‌ها توسط آنزیم‌های صفراوی و پانکراس و افزایش حلالیت آن -
هضم با آنزیم‌ها و جذب محصولات نهایی در روده -
انتقال لنفاوی مواد مغذی و ذخیره آن
در صورتی که هر یک از این مراحل دچار اختلال ایجاد شود، منجر به سوءجذب خواهد شد.
بعضی اختلالات، عفونت‌ها و اعمال جراحی می‌تواند باعث اختلال در جذب شود. تشخیص مبتنی بر علایم معمولاً همراه با تست مدفوع و گاهی اوقات بیوپسی از پوشش روده‌ی کوچک است.
درمان آن بستگی به علت دارد. به طور معمول، غذاها هضم می‌شوند و مواد مغذی (پروتئین، کربوهیدرات، چربی، ویتامین ها، و مواد معدنی) عمدتاً در روده‌ی کوچک به جریان خون منتقل می‌شوند.
بدن برای تأمین انرژی، آنزیم‌ها، هورمون‌ها، پروتئین‌ها، سلول‌ها، بافت‌ها و استخوان‌ها و مبارزه با عفونت نیاز به یک منبع ثابت مواد مغذی برای ساخت، ترمیم و نگهداری دارد.
مواد مغذی از رژیم غذایی تهیه می‌شود و شامل بسیاری از ویتامین‌ها و مواد معدنی (ریزمغذی ها) ضروری است. هرگونه اختلال یا مداخله در این فرآیند می تواند منجر به نارسایی احتقانی شود.
نوع و شدت کمبودهای دیده شده و علایم بالقوه از هضم و جذب کلی و یک یا چند ماده مغذی خاص تأثیر می‌گیرد.
علل اختلال سوءجذب
اختلال سوءجذب علل متعددی دارد، برخی از اختلالات مانند بیماری سلیاک باعث جذب ناقص اکثر مواد مغذی، ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌شوند و دیگر بیماری‌ها مانند اختلال پانکراس موجب جذب ناقص شدید و بیش از ۹۰ درصد از عملکرد طبیعی بدن خواهند شد.
علل سوءجذب در سالمندان مانند جوانی است، اما نارسایی لوزالمعده بدون علت آشکار وجود داشته و رشد بیش از حد روده بدون عوارض آناتومیک روده رخ می‌دهد.
در شرایطی که صفراء ناکافی به روده برسد، چربی جذب نمی‌شود و دوباره اسهال و کاهش وزن رخ می‌دهد.
ویتامین‌های جذب شده با چربی نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرند و کمبود ویتامین D می تواند رخ دهد. برخی علل سوءجذب که در ادامه به تفسیر آن‌ها خواهیم پرداخت، عبارت است از:
-
آسیب به روده ناشی از عفونت، التهاب، ضربه یا جراحی؛ -
استفاده طولانی مدت از آنتی‌بیوتیک‌ها؛ -
بیماری گوارشی مانند بیماری سلیاک، بیماری کرون، پانکراتیت مزمن یا فیبروز کیستیک؛ -
کمبود لاکتاز یا عدم تحمل لاکتوز؛ -
نقص‌های خاصی که مادرزادی هستند (در هنگام تولد) مانند نقص صفراوی (زمانی که مجاری صفراوی به طور طبیعی رشد نمی‌کنند و مانع جریان صفرا از کبد می‌شود)؛ -
بیماری‌های کیسه صفرا، کبد و یا لوزالمعده؛ -
تغییر اسید صفراوی و ترشحات معیوب نمک‌های صفراوی به علت زردی کلستاتیک؛ -
گاسترکتومی و درمان جراحی برای چاقی؛ -
عدم وجود یا کم بودن آنزیم‌های گوارشی خاص؛ -
بیماری‌های انگلی؛ -
پرتودرمانی (ممکن است پوشش روده را آسیب برساند)؛ -
داروهای خاصی که آسیب زننده به پوشش روده؛ -
ویروس نقص ایمنی بدن؛
هر گونه نقص در عملکرد دستگاه گوارش (به عنوان مثال تولید نامناسب از نمک صفاقی توسط کبدیا آنزیم‌های گوارشی توسط پانکراس یا سلول‌های پوشش روده یا آسیب به سلول‌های جذبی روده) می‌تواند از تجزیه مناسب مواد غذایی و جذب مقدار کافی مواد مغذی جلوگیری کند.
یکی از علل عمده نفخ، پانکراتیت مزمن است (اغلب در ارتباط با سوء مصرف الکل است) که ممکن است با کاهش ترشح آنزیم‌های پانکراس، حذف مواد غذایی به ویژه چربی‌ها و پروتئین‌ها را افزایش دهد.
آنزیم‌های تولید شده توسط پانکراس به جذب چربی‌ها و سایر مواد مغذی کمک می‌کند.
کاهش این آنزیم‌ها باعث جذب چربی‌ها و مواد مغذی خاصی شده و مشکلات پانکراس ممکن است ناشی از فیبروز کیستیک، عفونت یا تورم لوزالمعده، آسیب به پانکراس و جراحی برای حذف بخشی از لوزالمعده باشد.
سیروز و کلستاز موجب کاهش سنتز صفراوی کبد و یا اختلال انتقال نمک صفرا به دوازدهه می‌شود که در نهایت موجب نارسایی جذب می‌گردد.
عفونت‌های باکتریایی، ویروسی و انگلی (گاستروانتریت) همچنین ممکن است باعث آسیب به پرزهای روده شوند.
عفونت‌های باکتریایی مزمن روده‌ی کوچک و بیماری دیورتیکولیت غیر معمول هستند.
باکتری‌های روده‌ای از ویتامین B12و سایر مواد مغذی استفاده می‌کنند و یا با سیستم‌های آنزیمی مواجه شده و باعث آسیب مخاط می‌گردند.
علائم و نشانه‌های سوءجذب مواد غذایی
علائم سوءجذب به علت اصلی و همچنین نوع و شدت کمبود مواد مغذی بستگی دارد.
علایم ممکن است به سرعت آشکار شوند یا به آرامی رشد کنند و در طول زمان بدتر شوند.
بعضی از مواد مغذی مانند ویتامین B12 توسط بدن ذخیره می‌شوند و علائم پس از آسیب جدی ناشی از کمبود آن مشخص می‌شود.
علائم مرتبط با آنزیم‌های پانکراس ناکافی ممکن است تا زمانی که حدود ۹۰ درصد از ظرفیت تولید بدن مختل نشده باشد، ظاهر نشود.
علائم آشکار سوءجذب مواد غذایی شامل اسهال، التهاب شکم و گاز است. علایم دیگر ناشی از کمبودهای تغذیه‌ای است.
بیماران اغلب با وجود مصرف مواد غذایی مناسب، وزن‌شان را از دست می‌دهند. اسهال مزمن شایع‌ترین علامت است و نشانه‌ای است که معمولاً باعث ارزیابی بیمار می‌شود.
مدفوع چربی نشانه‌ی نقص جذب است و زمانی تأیید می‌شود که بیش از هفت گرم چربی در روز دفع شود. این اختلال باعث دفع مدفوع رنگ پریده، حجیم و چرب می‌شود.
هنگامی که جذب ناقص چربی در دستگاه گوارش وجود دارد، مدفوع با رنگی روشن، نرم، چرب و بد بو ظاهر می‌شود، به صورتی که در کاسه توالت شناور شده و یا به سطح آن می‌چسبد و به سختی کنده می‌شود.
جذب نامناسب قندهای خاص می‌تواند باعث اسهال، نفخ شکم و فتق شود.کمبود ویتامین و مواد معدنی در مراحل پیشرفته بیماری مشاهده می‌شود.
علایم مربوط به کمبود مواد مغذی خاص است. کمبود ویتامین B12 ممکن است در برخی سندرم‌ها رخ دهد.
کمبود آهن ممکن است تنها علامت بیماری در بیماران مبتلا به نارسایی مزمن باشد. افراد مبتلا به نارسایی احتقانی معمولاً وزن از دست داده یا در وزن‌گیری خود با وجود مصرف کافی مواد غذایی مشکل دارند.
علائم در صورت کمبود هر ماده مغذی خاص بدین شکل است:
-
کمبود آهن: کم خونی (ماکروسیتیک) به صورت خستگی و ضعف -
کمبود ویتامین B12، فولات: خونریزی، کبودی، پتشی -
کمبود فولات (اسید فولیک): خستگی و ضعف به علت کم خونی -
کمبود ویتامین های K و C: اسپاسم، ضعف و خونریزی لثه، کبودی و خونریزی -
کمبود Ca، Mg: ادم و تورم -
کمبود پروتئین:گلوسیت، تورم و تجمع مایع (ادم) در هر کجای بدن، پوست خشک و ریزش مو -
کمبود ویتامین B2 و B12، فولات، نیاسین: شب کوری، اسهال، اختلالات پوستی، شکاف در لبه‌های دهان، سردرگمی و زبان درد، خستگی و ضعف (به علت کم خونی)، احساس سوزن سوزن شدن و سردرگمی -
کمبود ویتامین ۱B: احساس سوزن سوزن شدن پوست به خصوص در پاها و نارسایی قلبی -
کمبود ویتامین A: درد در اندام‌ها، استخوان‌ها، شکستگی‌های پاتولوژیک -
کمبود K، Mg، Ca، ویتامینD: نوروپاتی محیطی درد و انحرافات استخوان، احتمال بیشتر شکستگی (به علت نازک شدن استخوان یا پوکی استخوان)، اسپاسم عضلانی، تغییر رنگ دندان و حساسیت بیشتر به پوسیدگی و درد
آمنوره و قطع قاعدگی نیز ممکن است از سوء‌تغذیه ناشی شود و یک نشانه مهم بیماری سلیاک در زنان جوان باشد.
در کودکان، وزن فعلی یا میزان افزایش وزن اغلب بسیار پایین‌تر از سایر فرزندان هم سن و سال و هم جنس مشابه است. بنابراین کودک رشد کافی نخواهد داشت.
یکی دیگر از نشانه‌های جذب ناقص در کودکان این است که آن‌ها به طور هدفمند از غذاهای خاصی اجتناب می‌کنند.
بزرگسالان نیز ممکن است نتوانند به خوبی رشد کنند یا به دنبال از دست دادن وزن خود عضلات و بافت ماهیچه‌ای را نیز از دست داده و مشکلات تمرکزی پیدا کنند.
بیشتر بخوانید :
چرا بدن آهن جذب نمی کند؟ برای جذب بیشتر آهن در بدن ، چه کنیم؟
راهنمای دقیق خوراکی های حاوی آهن + راههای افزایش جذب این مواد
توصیه های غیرپزشکی برای هضم بهتر غذا
قرص ویتامین d را چه موقع بخوریم تا بهتر جذب شود ؟