شب اول قبر انسان چگونه شبی است؟
شب اول قبر، فشار قبر، حضور نکیر و منکر دو فرشتهی الهی که برای سوال و جواب بر میت وارد میشوند و عذابی که در این شب فرد به آن دچار خواهد شد همه و همه به راز آلود و مبهم بودن مرگ و دنیای پس از آن دامن می زنند.
حجت الاسلام و المسلمین علی سرلک، کارشناس و سخنران مذهبی در گفتگو با خبرنگار قرآن و عترت باشگاه خبرنگاران جوان با اشاره به وقایعی که در شب اول قبر اتفاق می افتد، گفت: شب اول قبر از زمان قبض روح و فوت هر انسان شروع میشود و آغاز این مسئله به زمان دفن فرد ربطی ندارد اما برای بازماندگان این تصور وجود دارد که شب اول قبر، شب اولی است که فرد را به خاک میسپارند.
افراد بسیاری هستند که در دریا غرق شده، در کوه مردهاند یا حتی بر اثر سقوط هواپیما به طور کامل جسمشان نابوده شده و قابل دفن نیستند لذا این افراد نیز از زمان جدایی روح از جسمشان شب اول قبر را تجربه خواهند کرد.سرلک درخصوص مدت زمان شب اول قبر خاطر نشان کرد: زمان به طول انجامیدن شب اول قبر برای ما که محاسبه شمسی و قمری داریم یک تجلی دارد و برای فرد جان باخته که دیگر زمان ومکان از نظر او معنایی ندارد، جلوه دیگری دارد اما در روایات از فقدان وجود زمان پس از مرگ صحبت شده است.
انسان پس از مرگ وارد عالمی می شود به نام«عالم برزخ» حیات برزخ و حقیقت باطن همین عالم دنیاست. دنیا ظاهری دارد و باطنی، ظاهر دنیا که بدان عالم مُلک گفته می شود همین دنیای مادی که ما در آن زندگی می کنیم که خصوصیات خاص خودش را دارد(مکان، زمان، مادی بودن…) همین دنیا باطنی دارد که بعضی خصوصیات عالم دنیا را داراست.
مثلاً شکل و اندازه و رنگ و بو در آن عالم هم وجود دارد و لکن ماده در آنجا نیست. صورت مردمان برزخی رنگ و اندازه مشخصی دارد و در آنجا خوشحالی و مسرّت و غضب و نگرانی هست در آ نجا نور هست و لکن آنجا ماده نیست.در بعضی از روایات از همین حیات برزخی به«عالم قبر» تعییر شده است.
در روایتی است که از امام صادق ـ علیه السّلام ـ پرسیدند:برزخ چیست آن حضرت فرمود:قبر از هنگام مرگ آدمی است تا روزی که قیامت می شود.پس مراد از قبر در بعضی روایات این گودال خاکی که بدن میت در آن جا می گیرد، نیست بلکه باطن همین قبر مراد است که همان عالم برزخ است از آنجایی که قبر خاکی جایگاه و محل استقرار بدن جسمانی است و عالم برزخ نیز جایگاه استقرار روح انسان است به عالم برزخ عالم قبر نیز گفته می شود.
در روایت مفصّلی است از حضرت امیرالمؤمنین که آن حضرت در وصف مرگ انسان و انتقال او به قبر و شاهدات او در قبر توضیحاتی می فرماید که ما به قسمتی از آن اشاره می کنیم، در بخشی که مربوط به مرگ مؤمنان و مشاهدات آنان است این چنین می فرماید:… او می شناسد کسی را که او را غسل می دهد و قسم می دهد افرادی را که جنازة او را حمل می کنند که به سرعت ببرند و زودتر به خاک بسپارند و وقتی که او را وارد در قبرش می کنند دو مَلَک به نزد او می آیند و آن دو، دو فرشتة بازپرسی و باز جوئی کننده از عقائد و کردار او هستند …
با توجه به نکات گفته شده و این بخش از روایت حضرت امیرالمؤمنین می توانیم نتیجه می گیریم که شب اول قبری که در روایات ما برای اموات ذکر شده و شرح حال آنها در قبر می باشد مراد شب اولی که ما به حساب دنیایی می سنجیم نیست یعنی این چنین نیست که اگر قسمتی را صبح دفن کنند حتما 10 یا 12 ساعت باید بگذرد تا شب هنگام شود آنگاه فرشتگان پرس و جو بیایند و از او سؤالاتی بنمایند بلکه به محض دفن شدن فرشتگان بازپرس به سراغ میت می آیند چرا که عالم برزخ شب و روزی چون عالم دنیا ندارد و اگر شبی برای میّت ذکر شده است.
شاید شب برای او مشتمل می شود درست شبیه حالت خواب که آدم در خواب می بیند در شبی هولناک را می گذراند و حال آنکه در وسط روز خوابیده است همانگونه که در وسط روز انسان خواب شب تار را می بیند، همین طور است که انسان را در روز دفن می کنند و همان لحظه شب اول قبر او باشد در حقیقت میت در عالم قبر و برزخ شب برای او نمایان می شود در این روایت هم آمده به محض دفن کردن میت فرشتگان بازپرس به سراغ میت می آیند.
البته شب اول قبر تنها برای کسانی نیست که دفن می شوند حتی کسانی هم که بدنشان دفن نمی شود، باز عذاب قبر دارند سؤال قبر دارند شب اول قبر هم خواهند داشت وقتی قبر را به معنی عالم برزخ گرفتیم و شب آنجا را هم، مخصوص به وضع آنجا دانستیم لذا لازم نیست تا حتماً میت دفن شود آنگاه مراسم شب اول قبر برزخ صورت پذیرد
آیا فشار قبر استخوانها را خرد میکند؟
هر فرد پس از جدا شدن روح از بدن هم چنان به تعلقات دنیاییاش وابستگی دارد و دوری از اولاد و دوستان روحش را خواهد آزرد و غیر از دلبستگیهای دنیای که هنوز روح را به خود وابسته نگاه داشته است، خیر و شر بودن اعمال انسان در دنیا نیز بر میزان و شدت فشار قبر موثر است.
حجتاسلام و المسلمین علی سرلک در رابطه با علت فشار قبر اظهار داشت: فشار قبر برای انسانی که میخواهد بر خدا وارد شود، نوعی نوازش است همانند تعابیر استفاده شده در نماز میت که بر فرد میخوانیم «هذا عبدک و بن عبدک نزل بک» خدایا این فرد بر تو نازل شده «و انت خیر منزول به» تو بهترین کسی هستی که هر فرد بر او وارد میشود.فشار قبر به نوعی آمادهسازی فرد برای ورود به بزرخ است لذا انسان های خوب نیز به خاطر اشتباهات دنیوی خود و برای این که طولانی بودن حضورشان در برزخ آنها را آزرده نکند.
جان کندن سختی یا فشار قبر طاقتفرسایی خواهند داشت، همانند سعد بن معاض که به خاطر بدرفتاری با همسرش آن قدر فشار قبر شدیدی داشت که پیامبر اکرم(ص) صدای خرد شدن استخوانهایش را شنید.در مقابل، کافرانی که کارهای نیک داشتهاند نیز مرگ راحت و فشار قبر کمی را تجربه خواهند کرد تا به نسبت به عمل خوب خود، با آرامش به برزخ رفته و نیکی آنها قبل از ورود به بزرخ تصویر و عدالت در حقشان اجرا شود.
چگونه شب اول قبر راحتتری داشته باشیم؟
در احادیث و روایات اعمالی برای کاهش فشار قبر عنوان شده که برخی از آنها توسط فرد در زمان حیات قابل اجراست و برخی دیگر را بازماندگان او باید انجام دهند.
حجت الاسلام سرلک در این رابطه تشریح کرد: هر فرد پیش از مرگ میتواند با انجام اعمال خیری هم چون نماز اول وقت، دائم الوضو بودن، صله رحم، صدقه دادن، دستگیری از مستضعفین و فقرا، مهربانی با اطرافیان و فرزندان خود و از همه مهمتر به یاد مرگ بودن از فشار قبر بر خود بکاهد.
وی گفت: بازماندگان نیز می توانند با خواندن تلقین هنگام دفن و تلاوت قرآن برای میت به خصوص توسط فرزندان صالح و پرداخت بدهکاریهای مادی و معنوی او، به رهایی فرد از فشار قبر و سختیهای شب اول قبر بکاهند.
آیات آسمانی که دلالت بر اتفاقات شب اول قبر دارند
حجت الاسلام سرلک با اشاره به آیاتی از قرآن که شب اول قبر در آنها مطرح شده، گفت: آیات متعددی در این زمینه وجود دارند که به صورت عینی درباره شب اول قبر صحبت میکنند یا در معنی و تفسیر مرتبط هستند.وی افزود: آیه 100 سوره مومنون، آیه 169 سوره آل عمران، آیه 46 سوره مومن، آیات 28-29 و 32 سوره نحل، آیه 124 سوره طه و آیه 27 سوره محمد که در آن خداوند میفرماید «حال انها چگونه خواهند بود هنگامی که فرشتگان مرگ بر صورت و پشت انان میزنند و جانشان را میگیرند» از جمله آیاتی است که دلالت بر وجود شب اول قبر دارند.
حضرت علی(ع) در رابطه با شب اول قبر میفرماید «همانا آن زندگی سخت و دشواری که خداوند دشمن خود را از آن بیم داده، عذاب قبر است، که خداوند بر کافر 99 اژدها مسلط کند که گوشت بدنش را به دندان گزند و استخوان او را بشکنند و پیوسته بر سر او درآمد و شدند تا روزی که از قبر برانگیخته شود که اگر یکی از آنها اژدهایان در زمین بدمد هرگز زمین زراعتی نرویاند»اما انسان مؤمن که به تکالیف شرعی خود و ترک محرمات عمل کرده و به لطف و مهربانی خداوند امیدوار است، نه تنها هراسی از مرگ ندارد بلکه به آن مشتاق نیز هست چرا که بر اساس وعده الهی فرد صالح و نیکوکار در سرای آخرت همنشین پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) خواهد بود و از نعمت های بی پایان الهی بهره مند میشود.
کسانی که با دیدگاه الهی، مرگ را گذرگاه حیات ابدی و باز شدن دفتر زندگی نوینی میدانند و باورشان این است که رحمت و مغفرت خداوند بیپایان است، به لطف و رحمتش امیدوار میگردند و هراسی از مرگ ندارد، چه آن که هر چقدر گناهان آنان بزرگ و زیاد باشد، با رحمت نامحدود خداوند قابل مقایسه نیست، پس با آب توبه آثار گناهان را شستشو میدهند و با بیم و امید زندگی میکنند، زیرا توبهکننده «محبوب» خداست.
۱۱ عملی که شب اول قبر، اموات را شاد میکند
1. با یک روشنایی به بالای قبر فرد متوفی بروید و برای او طلب مغفرت کنید. از پیامبر (ص) روایت است که: «هیچ هدیه و هیچ تحفهای به سوی میت فرستاده نمیشود که برتر از استغفار و طلب آمرزش باشد و اگر فرزند دارد استغفار او بهتر از هر شخص و کس دیگری است.»
2. در شب اول قبر میت برای او صدقه بدهید. پیامبر (ص) فرمود: «هنگامی که فردی به نیت مرده خود صدقه میدهد خداوند به جبرئیل امر میکند تا هفتاد هزار فرشته آن صدقه را به قبرش حمل نمایند و به دست هر کدام از فرشتگان یک طبق است که به قبر او حمل مینمایند و میگویند سلام بر تو! این هدیهای است که از فلانی به سوی تو آمده است، سپس قبرش نورانی میشود.»
3. برای میت دعا کنید.
4. اگر میت نماز قضا دارد در بالای قبرش یا هر جای دیگر آن را بجا آورید و اگر نماز قضا نداشت دو رکعت نماز با نیت هدیه به مزارش بخوانید.
5. در شب اول قبر میت به 40 نفر از مستمندان شیعه طعام بدهید.
6. اگر در شهرهای مذهبی اقوام دارید به آنها بسپارید که به نیابت از میت به زیارت بروند.
7. قبل از غروب آفتاب زیارت عاشورا بخوانید و ثوابش را نثار روح متوفی کنید.
8. خواندن نماز لیله الدفن (نماز وحشت یا نماز شب اول قبر) برای میت تأثیر زیادی در کاهش عذاب قبر دارد.
9. برای متوفی قرآن بخوانید خصوصاً سورههای فاتحه، یس، صافات، ملک، احزاب و آیه الکرسی.
10. سوره ملک ناجی عذاب قبر است و خواندن آن بر سر قبر میت بسیار توصیه شده است.
11. بالای قبر اموات 7 مرتبه سوره قدر را بخوانید.
شادی روح همه گذشتگان علل خصوص پدرم حاج علی امینی صلوات.