جزئیات و آناتومی مفصل های متحرک در بدن

انواع مفصل متحرک

در ساختار مفصل متحرک ، بافت غضروفی بین سطح تماس دو استخوان وجود دارد و استخوان ها به واسطه طناب های محکمی از جنس بافت پیوندی به نام رباط به هم متصل شده اند.

کل ساختار مفصل درون کیسه ای قرار می گیرد که پرده ترشح کننده مایع مفصلی دارد. این مایع فضای خالی مفصل را پر کرده است.

مفصل های متحرک مانند: مفصل آرنج ، زانو ،مچ دستها ، و پاها.

بر طبق کاربرد هر مفصل ، مفصل های متحرک با برآمدگی‌ها و فرو رفتگی‌هایی که دارند می‌توانند در جهات گوناگونی حرکت کنند اما محورهای حرکتی مشخصی دارند.

مفصل های متحرک شامل انواع زیر هستند :

1. 
   مفصل گوی و کاسه ای مثل بازو و کتف
2. 
   مفصل لولایی مثل زانو
3. 
   مفصل زینی مثل شصت و مچ
4. 
   مفصل محوری مثل آرنج
5. 
   مفصل لغزنده مثل مچ پا
6. 
   مفصل کندیلی مثل انگشت با کف دست

مفصل شانه (گوی و کاسه) Ball and socket joint

مفصل شانه و مفصل لگن مثال خوبی برای مفصل گوی و کاسه است.

در این مفاصل سر یک استخوان به شکل کره و سر استخوان دیگر به شکل یک کاسه است و این دو استخوان در یکدیگر فرو میروند.

این مفاصل از آزادترین مفصل ها بوده و در همه جهات حرکت می کنند. (سه محوره)

شانه یکی از پیچیده ترین مفاصل بدن و یک شاهکار مهندسی است. مفصل شانه اندام فوقانی را به تنه اتصال داده و خود از چند مفصل دیگر تشکیل شده است.

شانه یک مفصل نیست بلکه ساختار پیچیده ای از چهار مفصل جداگانه است که در یک هماهنگی بینظیر با هم میتوانند دست را تقریبا در هر نقطه ای در فضای پیرامون تنه قرار دهند.

شانه بیشترین دامنه حرکت در بین مفاصل بدن را دارد. مفصل شانه در هر جهتی میچرخد و به شما اجازه میدهد دست خود را در هر جهتی که مایل باشید حرکت دهید.

البته همین دامنه حرکتی زیاد مشکلات بالقوه ای را هم برای آن بوجود میاورد. برای حرکت شانه در هر جهتی باید عضلات خاصی با هماهنگی کامل با یکدیگر حرکت کنند.

برای اینکه شانه بتواند دامنه حرکتی زیادی داشته باشد باید برای حرکت کردن آزاد باشد پس باید ذاتا ناپایدار باشد.

با این حال رباط ها و عضلات اطراف شانه اجازه نمیدهند تا استخوان های آن از هم جدا شوند.

• 
  شانه از چند لایه تشکیل شده است.
  
  عمقی ترین لایه آن استخوان ها و مفاصل آن هستند.
  
  لایه دوم بر روی استخوان ها و مفاصل قرار گرفته و همان کپسول مفصلی و تاندون ها هستند که وظیفه آنها کمک به حفظ پایداری مفصل شانه است.
  
  بر روی این لایه دوم لایه سوم قرار گرفته که شامل عضلات و تاندون ها و بورس ها هستند. عروق و اعصاب هم از ساختمان های مهم شانه هستند که در بین عضلات واقع شده اند.

آناتومی استخوان بندی شانه :

شانه از کنار هم قرار گرفتن سه استخوان درست شده است.

1. 
   استخوان کتف یا اسکاپولا Scapula در طرف پشت
2. 
   قسمت بالایی استخوان بازو یا هومروس Humerus در طرف خارج
3. 
   استخوان ترقوه یا کلاویکل Clavicle در طرف جلو

1_ استخوان کتف

استخوان کتف یا اسکاپولا یک ساختمان پیچیده سه بعدی دارد ولی قسمت اعظم آن بصورت یک صفحه تقریبا تخت استخوانی به شکل مثلت است.

این استخوان در قسمت پشت قفسه سینه قرار گرفته و روی دنده های ۷-۲ را از پشت میپوشاند. بر روی استخوان کتف حدود ۱۷ عضله میچسبند.

در قسمت خارجی استخوان کتف یک حفره استخوانی کم عمق وجود دارد که به آن حفره گلنوئید میگویند. حفره گلنویید جایی است که با سر استخوان بازو مفصل شده و مفصل شانه را میسازد و سطح درونی آن پوشیده از غضروف است.

در محل اتصال قسمت صفحه ای شکل استخوان کتف و قسمت گلنوئید دو برجستگی استخوان دیگر هم وجود دارد.

یکی از آنها در بالای حفره گلنویید قرار میگیرد و به آن زائده آکرومیون Acromion process میگویند و دیگری در جلوی حفره گلنوئید است و به آن زایده کوراکوئید Coracoid process میگویند.

2_ استخوان ترقوه

ترقوه یا کلاویکل استخوانی است به شکل S البته با انحنای کمتر که در جلوی قفسه سینه قرار گرفته است.

این استخوان از طرف داخل با استخوان جناق مفصل میشود و در طرف خارج با زائده آکرومیون از استخوان کتف مفصل آکرومیوکلاویکولر را بوجود می اورد.

3_ استخوان بازو

بازو یا هومروس یک استخوان بلند است. بالاترین قسمت استخوان بازو به شکل گرد و کروی درآمده و به آن سر استخوان بازو میگویند.

قسمتی از سر استخوان بازو پوشیده از غضروف است و این قسمت در مجاورت حفره گلنوئید قرار گرفته و با آن مفصل میشود.

در زیر سر استخوان بازو دو برجستگی استخوانی وجود دارد. یکی از آنها در سطح خارجی بوده و به آن توبروزیته بزرگ میگویند و دیگری که کوچکتر است در سطح جلویی قرار گرفته و به آن توبروزیته کوچک میگویند.

بین این دو برجستگی یک شیار یا ناودان استخوانی به نام ناودان بازویی وجود دارد که محل عبور تاندون سر بلند عضله دو سر بازویی است.

بین سر استخوان بازو و جایی که توبروزیته های بزرگ و کوچک قرار گرفته اند را گردن استخوان بازو مینامند.

مفصل زانو (لولایی یا قرقره ای) Hinge joint

این مفاصل مانند لولا فقط در یک جهت یا سطح اجازه خم و راست شدن (یا تا شدن و باز شدن) را می دهند. (یک محوره)

مفصل زانو مثال خوبی برای مفصل لولایی است :

زانو بزرگ‌ ترین مفصل بدن انسان است که ران انسان را به ساق پا متصل میکند.

ساختمان زانو تا حدی ناپایدار است. با این وجود باید کل وزن بدن را هنگام ایستادن تحمل کند و هنگام راه‌ رفتن یا دویدن حتی وزن بیشتری به آن تحمیل میشود.

بنابراین مشکلات زانو مثل درد زانو از جمله بیماریهای شایع در اکثر سنین است.

مجموعه ای که در جلوی زانو قرار دارد شامل استخوان کشکک ، زردپی کشککی ، زردپی چهارسر ، ماهیچه های چهار سر ران است .

اجزای تشکیل دهنده مفصل زانو :

1. 
   استخوانها :
   
   مفصل زانو از ۳ استخوان تشکیل شده است .
   
   بالا استخوان ران و پائین استخوان درشت نی و جلو استخوان کشکک.
2. 
   رباطها :
   
   رباط ها باندهای فیبری هستند که دو استخوان را بهم ارتباط و متصل میکنند. زانو دارای ۴ رباط میباشد که این چهار رباط استخوان ران را به استخوان درشت نی محکم متصل میکند و پایداری مفصل زانو را تامین میکند.
   
   رباط های صلیبی قدامی و خلفی سبب پایداری مفصل زانو در حرکات به سمت جلو و عقب و ضربات در جهات مختلف و نیز پایداری مفصل در برابر حرکات چرخشی اعمال شده به زانو را دارد.
   
   رباط های جانبی داخلی و خارجی که در طرفین زانو قرار دارند هم سبب پایداری مفصل در برابر اعمال نیرو به سمت خارج و داخل زانو میشوند.
3. 
   تاندون :
   
   تاندون ها عضلات را به استخوان اتصال میدهند.
   
   تاندون عضله چهار سر ران (جلوی ران) در پائین در جلوی مفصل زانو به استخوان کشکک اتصال مییابد و ادامه آن در پائین کشکک به استخوان درشت نی اتصال مییابد. عمل عضله چهار سر ران باز کردن زانو میباشد.
4. 
   غضروف :
   
   ساختمان غضروفی زانو منیسک میباشد که در بین دو استخوان درشت نی و ران قرار دارد.
5. 
   بورس :
   
   بورس یک کیسه کوچک حاوی مایع است که سبب تسهیل حرکات مفصلی میشوند.
   
   زانو ۳ بورس دارد که عبارتند از : کشکک ( جلوی کشکک و زیر پوست ) و زیر کشکک و غازی (Anserine).

مفصل شصت و مچ (زینی) Saddle joint

مفصل زینی نوعی مفصل زلاله‌ای (سینوویال) است شبیه به زین که امکان حرکت در جهات مختلف را امکان‌پذیر می‌سازد، مانند مفصل اولین استخوان کف دست با استخوان ذوزنقه‌ای در مچ.

دو استخوان مجاور در این مفاصل مانند زین اسب در هم فرورفته‌اند و به‌صورت محدب و مقعر بر روی یکدیگر قرار می‌گیرند.

در این نوع مفصل که در حقیقت یک نوع مفصل لقمه‌ای است انتهای زینی‌ شکل یک استخوان در حفره استخوان دیگر که انحنای آن عکس انحنای زینی‌ شکل است قرار می‌گیرد. دامنه حرکت این نوع مفصل هم نظیر مفصل لقمه‌ای نسبتاً زیاد است.

این نوع مفصل از نوع مفاصل دومحوره می‌باشد:

1. 
   حول محور فرونتال حرکات: تا شدن / باز شدن
2. 
   حول محور ساجیتال حرکات: دورشدن / نزدیک شدن

همه مفاصل موجود بین استخوان‌های کف دست و استخوان‌های مچ دست از نوع زینی هستند و مفصل موجود بین اولین استخوان کف دستی با استخوان ذوزنقه دقیقاً شبیه زین است.

مفصل آرنج (محوری)

مفصل آرنج نمونه خوبی برای مفصل های محوری است و محل تلاقی سه استخوان است. استخوان های بازو و دو زند زیرین و زبرین.

در بالا استخوان بازو یا هومروس Humerus قرار دارد و در پایین دو استخوان ساعد در کنار آن قرار می‌گیرند.

استخوان زند زبرین یا رادیوسRadius در قسمت خارج یعنی در طرفی که شست دست قرار گرفته است و استخوان زند زیرین یا اولنا Ulna در سمت داخل یعنی در طرفی که انگشت کوچک دست قرار گرفته است.

انتهای پایینی استخوان بازو در محل مفصل آرنج کاملاً حجیم شده و برجستگی پیدا می‌کند.

می‌توان این برجستگی انتهایی را به دو ناحیه کلی تقسیم کرد.

قسمت خارجی این برجستگی را کندیل خارجی Lateral condyle و قسمت داخلی آن را کندیل داخلی Medial condyle میگویند.

چسبیده به قسمت داخلی کندیل داخلی یک برجستگی دیگر وجود دارد که به آن اپی کندیل داخلی Medial epicondyle میگویند.

بین کندیل خارجی و داخلی، شکل استخوان تغییر کرده و به شکل یک قرقره درمیاید. این ساختمان را قرقره یا تروکلئا Troclea میگویند.

قسمتی از استخوان اولنا که با تروکلئا مفصل می‌شود را فرورفتگی یا ناچ سمیلونار Semilunar notch میگویند.

سطح جلویی و پایینی کندیل خارجی کمی برجسته‌تر بوده و پوشیده از غضروف است. این قسمت را کاپیتلوم Capitulum میگویند و با سر استخوان رادیوس مفصل می‌شود.

بالای کاپیتلوم در سمت جلو، یک فرورفتگی به نام حفره رادیال یا رادیال فوسا Radial fossa وجود دارد که وقتی مفصل آرنج کاملاً خم می‌شود سر استخوان رادیوس در آن قرار می‌گیرد.

در بالای کاپیتلوم در سمت جلو یک فرورفتگی به نام کورونویید فوسا Coronoid fossa وجود دارد که وقتی مفصل آرنج کاملاً خم می‌شود زائده کورونویید Coronoid process در آن قرار می‌گیرد.

در بالای تروکلئا در سمت پشت یک فرورفتگی عمیق به نام فوسای اولکرانون Olecranon fossa وجود دارد که وقتی آرنج کاملاً صاف می‌شود زائده اولکرانون Olecranon process در آن قرار می‌گیرد.

قسمت بالایی استخوان زند زیرین یا اولنا به شکل حرف F است. این شکل خاص فضایی موجب می‌شود تا یک نیم دایره استخوانی در بالاترین قسمت استخوان اولنا به وجود آید.

این نیم دایره را ناچ سمیلونار یا ناچ تروکلئار میگویند. ناچ سمیلونار در کنار قرقره استخوان بازو قرار گرفته و یک مفصل لولایی به نام مفصل هومرواولنار Humeroulnar را درست می‌کند.

سطح داخلی یا مقعر این نیم دایره پوشیده از غضروف مفصلی است. این نیم دایره دو لبه بالایی و پایینی دارد. لبه بالایی آن که بزرگ‌تر است را اولکرانون Olecranon و زائده پایینی آن‌را که در کورونویید Coronoid میگویند.

سمت بالایی استخوان زند بالایی یا رادیوس یک برجستگی دارد که به آن سر استخوان رادیوس میگویند. محل اتصال سر استخوان رادیوس به تنه آن را گردن رادیوس میگویند.

سر استخوان رادیوس به شکل یک دیسک دایره‌ای بوده و پوشیده از غضروف مفصلی است. سطح بالایی این دیسک مقعر است.

سطح مقعر سر استخوان رادیوس در کنار سطح محدب کاپیتلوم استخوان بازو قرار گرفته و مفصل هومرورادیال Humeroradial را درست می‌کند.

در کناره خارجی نیم دایره سمیلونار یک فرورفتگی مقعر وجود دارد که سر دیسکی شکل استخوان رادیوس در کنار آن قرار گرفته و مفصل دیگری را به نام مفصل رادیواولنار بالایی Proximal radioulnar joint را درست می‌کند.

بیشتر بخوانید : آرتروز آرنج چیست ؟ ورزش های مناسب برای درمان آرتروز آرنج

حرکت های مفصلی آرنج

به طور کلی مفصل آرنج دو نوع حرکت دارد :

1. 
   خم‎شدن دست و نزدیک شدن ساعد به بازو
   
   سپس بازشدن دست بعد از خم شدن آن تا رسیدن به حالت اولیه و فرا بازشدن دست اگر حرکت باز شدن ادامه پیدا کند.

   
   
   

   
   

2. 
   گردش به بیرون و داخل یا چرخش خارجی و داخلی ساعد که در آن کف دست را رو به بالا و پایین حرکت می دهیم.

   
   
   

   
   

مفصل مچ پا (لغزنده یا مسطح) Sliding joint

مفصل مچ پا مثال خوبی برای مفصل های لغزنده محسوب می شود و مفصل بسیار پایداری است که در محل اتصال ساق و پا قرار گرفته است و نیرو های فراوانی به آن وارد می شود.

در حین راه رفتن نیرویی برابر با 1.5 برابر وزن و در حین دویدن نیرویی برابر با 8 برابر وزن به این مفصل وارد می شود.

مفصل مچ پا از کنار هم قرار گرفتن استخوان‌های درشت نی و نازک نی ساق در بالا و استخوان تالوس (قاپ) در پایین تشکیل شده است.

قوی‌ترین زردپی بدن یعنی زردپی آشیل در پشت این مفصل قرار دارد. پیچ خوردگی به طور شایعی در این مفصل دیده می‌شود.

مچ پا از کنار هم قرار گرفتن چهار استخوان تشکیل شده است.

در بالا استخوان های درشت نی (تیبیا) و نازک نی (فیبولا) قرار گرفته اند و بین این دو مفصلی در ناحیه مچ پا تشکیل شده که به آن مفصل تیبیوفیبولار تحتانی Inferior tibiofibular joint می گویند.

کنار هم قرار گرفتن تیبیا و فیبولا در ناحیه مچ پا یک سطح مقعر و فرورفته را درست می کند که در بالای آن سطح تحتانی استخوان تیبیا است (که به آن پلافوند Plafond می گویند) و در دو طرف آن قوزک های داخلی و خارجی قرار گرفته اند.

در داخل این فرورفتگی استخوان تالوس Talus یا قاپ قرار گرفته است. کنار هم قرار گرفتن این سه استخوان مفصلی را می سازد که به آن مفصل تالوکرورال Talocrural یا مفصل انکل Ankle joint یا مفصل مورتیس Mortise می گویند.

این مفصل بصورت لولایی است. مورتیس نام شکلی است که نجارها برای چفت کردن دو قطعه چوب در کنار یکدیگر بکار می برند.

استخوان چهارمی که در ناحیه مچ پا قرار گرفته است استخوان پاشنه یا کالکانه Calcaneous bone است که در زیر استخوان تالوس قرار گرفته و مفصل بین این دو را مفصل سابتالار Subtalar joint می گویند.

سطح زیرین استخوان پاشنه پایین ترین استخوان بدن است که در حین راه رفتن به آن نیروی وزن وارد می شود. بیشتر بخوانید : علتهای درد در پاشنه پا

سطح زیرین استخوان تیبیا و سطوح داخلی قوزک های داخلی و خارجی پوشیده از غضروف است.

سطح بالایی استخوان تالوس هم از غضروف پوشیده شده است. سطح بالایی استخوان پاشنه و سطح زیرین استخوان تالوس هم از غضروف مفصلی پوشیده شده است.

غضروف لایه بافتی سفید و لغزنده ایست که قوام لاستیکی دارد.

این بافت موجب صاف و لغزنده شدن سطوحی از استخوان می شود که در کنار یکدیگر قرار گرفته و در کنار یکدیگر حرکت می کنند.

مفصل انگشت (کندیلی ، لقمه ای) Condyloid joint

سطوح این‌گونه مفاصل بیضى‌شکل بوده، یکى مقعر و دیگرى محدب روى یکدیگر قرار مى‌گیرند، مفصل مچ دست از نوع مفصل لقمه ای مى‌باشد.

مفاصل لقمه‌اى قادر هستند حرکات زیر را انجام دهند.

1. 
   تا شدن (Flexion)
2. 
   باز شدن (Extension)
3. 
   دور شدن (Abduction)
4. 
   نزدیک شدن (Adduction)

اشکال زیر مفصل لقمه‌اى در مچ دست و بند اول انگشتان و استخوان‌هاى کف دست را نشان مى‌دهد.

این نوع مفاصل جزء مفاصل گروه Biaxial یا دو محوره هستند که حول محور فرونتال (فلکشن و اکستنشن) یا محور ساجیتال (آبداکشن و آداکشن) مى‌توانند حرکت داشته باشند.

به عقیدهٔ حرکت‌شناسان مفصل زانو از نوع مفصل لقمه‌اى و دو محور آن یکى فرونتال و دیگر ورتیکال است. در حالى که مفصل مچ دست نیز لقمه‌اى است ولى دو محور آن یکى فرونتال و دیگرى ساجیتال مى‌باشد.

انگشتان دست سه نوع مفصل دارد:

1. 
   مفاصل متاکارپوفالانژیال Metacarpophalangeal joints : که بین استخوان های متاکارپ و استخوان های بند پرگزیمال انگشتان واقع شده اند.
2. 
   مفاصل اینترفالانژیال پرگزیمال joints Proximal interphalangeal : که بین بند های میانی و پرگزیمال انگشتان قرار گرفته اند.
3. 
   مفاصل اینترفالانژیال دیستال Distal interphalangeal joints : که بین بند های وسطی و انتهایی انگشتان هستند.
   

روی استخوان ها را در محل مفصل غضروف پوشانده است و دور تا دور مفصل بوسیله پرده بافتی به نام کپسول مفصلی پوشیده شده است.

بیشتر بخوانید :

تعویض مفصل زانو

علائم و درمان التهاب مفصل خاجی خاصره‌ای یا ساکروایلیاک

درمان آرتروز لگن و ران کاملترین مقاله به همراه فیلم

درمان و بهبود سریع درد شانه و کتف در منزل