معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی با اشاره به اینکه بخش زیادی از تولیدات علمی و طرح‌های کلان فناورانه توسط واحدهای بزرگ این نهاد انجام می‌شوند، تأکید کرد: به دنبال آن هستیم که همه واحدهای سازمانی جهاد دانشگاهی بتوانند به درجه‌ای از توسعه فعالیت‌های علمی برسند که توانمندی اجرای کارهای بزرگ را داشته باشند.
دکتر محمدرضا پورعابدی، معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی، در آستانه چهل و یکمین سالگرد تأسیس جهاد دانشگاهی در گفت‌وگو با ایسنا، ضمن اشاره به تجارب ارزشمند این نهاد انقلابی در طول بیش از ۴ دهه فعالیت گفت: اولویت‌های علم و فناوری مصوب جهاد دانشگاهی شامل توسعه در قطب‌های علم و فناوری، سازمان پژوهشی برتر در فناوری‌های نوین، صادر شدن فناوری نوین یا دانش فنی تولید شده توسط جهاد دانشگاهی به خارج کشور، فروش فناوری‌های تولید شده در جهاد دانشگاهی، سازمان پژوهشی برتر در تولید و بهره‌برداری فناوری‌های منطبق بر اولویت‌های الف نقشه جامع علمی کشور، و کسب دانش فنی و ارتقای آن در اجرای پروژه‌های بزرگ کشور هستند.
انجام طرح‌های کلان فناورانه توسط واحدهای بزرگ جهاد دانشگاهی
دکتر پورعابدی درخصوص لزوم حمایت از حوزه تأثیرگذار پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی تأکید کرد: فعالیت‌های شاخص و فناورانه علمیِ انجام‌شده، بیشتر از سوی واحدهای سازمانی توانمند و دارای سابقه پژوهشی انجام می‌شود و در حال نیز عمده طرح‌های کلان فناورانه و بخش اعظم تولیدات علمی، توسط واحدهای بزرگ جهاد دانشگاهی انجام می‌شوند.
وی خاطر نشان کرد: در این راستا، با برنامه‌ریزی که در حوزه معاونت پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی انجام شده است، به دنبال آن هستیم که همه واحدهای سازمانی جهاد دانشگاهی بتوانند به درجه‌ای از توسعه فعالیت‌های علمی برسند که توانمندی اجرای کارهای بزرگ را داشته باشند یا با ایجاد شبکه‌های کاری بین توانمندی‌های متنوع موجود در واحدهای سازمانی، به هم‌افزایی بین واحدهای سازمانی کمک کند و امکان اشتراک‌گذاری فعالیت‌ها را افزایش دهد.
ضرورت تشکیل قطب‌های علم و فناوری در کشور
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی افزود: از سوی دیگر، پیچیدگی فناوری‌های امروز، ضرورت همکاری پژوهشگران و فناوران رشته‌های مختلف با هم را اجتناب‌ناپذیر کرده است؛ بنابراین تشکیل قطب‌های علم و فناوری می‌تواند این امکان را فراهم سازد و سیاست‌های کاری حوزه پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی نیز بر همین مبنا، تعریف و ابلاغ می‌شود.
توجه ویژه جهاد دانشگاهی به حل مشکلات کشور با اتکا به توان داخلی
دکتر پورعابدی با اشاره به توانمندی بالای پژوهشگران داخلی گفت: جهاد دانشگاهی همواره تلاش کرده با اتکاء به توان داخلی و توجه به تجربیات متخصصان و دانش‌پژوهان ایرانی بتواند مشکلات و معضلات موجود در جامعه را با راه‌حل‌های علمی و منطقی حل نماید. بدیهی است به هر میزان که بتوانیم توسعه‌ای درون‌زا در کشور داشته باشیم، پایه‌های اقتصادی جامعه از استحکام بیشتری برخوردار خواهد شد.
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی تأکید کرد: از سوی دیگر، تحریم‌ها و تنگناهای آن، موانع بیشتری را پیش‌روی سرعت حرکت جامعه به سوی توسعه ایجاد می‌کند که یکی از راهکارهای مقابله با آن، شکوفایی ظرفیت‌های داخلی است. هر چند در دنیای امروز، اقتصاد درون‌زا و برون‌گرا می‌تواند از استحکام بیشتری برخوردار باشد. در جامعه امروز عمده بنیان‌های توسعه، مبتنی بر دانش و فناوری است و بخش قابل توجهی از سرمایه‌های تولیدی در دنیای امروز در حوزه دانش و فناوری تولید شده و گردش دارد.
افزایش ثروت از طریق تولید فناوری و محصولات فناورانه
دکتر پورعابدی خاطر نشان کرد: پیش‌بینی‌ها نیز گویای آن است که در آینده صاحبان اصلی ثروت، دارندگان فناوری‌های سطوح بالا هستند و سرمایه‌های نرم و علمی، جای سرمایه‌های سخت را خواهند گرفت؛ همان‌طور که در حال حاضر این گونه است. جهاد دانشگاهی دقیقاً در نقطه‌ای قرار دارد که رویکرد آن، افزایش ثروت از طریق تولید فناوری و محصولات فناورانه است و آنچه می‌تواند باعث بهره‌گیری حداکثری از ظرفیت و توانمندی‌های داخلی شود، افزایش تولید دانش و توسعه فناوری‌های جدید و مورد نیاز جامعه است.
اجرای طرح‌های فناورانه در راستای قطع وابستگی کشور به خارج و ایجاد اشتغال
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی با اشاره به ۴۱ طرح فناورانه این نهاد و لزوم حمایت مسئولان از این طرح‌ها گفت: سیاست جهاد دانشگاهی در تعریف و اجرای طرح‌های فناورانه و همکاری و انعقاد قرارداد با سازمان‌ها و دستگاههای مختلف، قطع وابستگی کشور به شرکت‌ها و سازندگان خارجی در طراحی، ساخت و تولید برخی از فناوری‌ها و تجهیزات استراتژیک صنایع گوناگون و پراهمیت، همچنین جلوگیری از خروج ارز و ایجاد اشتغال بوده است. بر اساس این ویژگی اصلی، همه طرح‌های تعریف‌شده در قالب طرح‌های فناورانه و یا قراردادهای منعقدشده با سازمان‌ها و دستگاههای مختلف، به گونه‌ای توسط جهاد دانشگاهی اجرا می‌شوند که بتوانند نسبت به تحقق موارد ذکرشده، عمل نمایند.
وی خاطر نشان کرد: در حوزه فنی و مهندسی و علوم پایه جهاد دانشگاهی، به عنوان مثال می‌توان طرح فناورانه “ساخت سیستم رانش یک رام قطار هفت واگنه مترو” که در قالب قراردادی با شهرداری تهران، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری انجام گردید را نام برد. حدود ۳۰ درصد قیمت یک رام قطار مربوط به مجموعه سیستم رانش است. در ساخت مجموعه اول آن در حدود ۱۵۰ هزار یورو صرفه‌جویی ارزی حاصل شده که در صورت تجاری‌سازی طرح تا حدود ۲۵۰ هزار یورو صرفه‌جویی ارزی برای هر مجموعه نیز قابل دسترسی است. طرح فناورانه دیگر که ساخت و مونتاژ آن در مراحل پایانی قرار دارد، طرح “ساخت موتورهای هیدرولیکی درون چاهی حفاری سایزهای ۸-۱/۲ و ۶-۳/۴ اینچ” است که با بومی‌سازی و تجاری‌شدن طرح و با در نظر گرفتن نیاز سالانه شرکت‌های حفاری و بهره‌بردار، در حدود ۱۵ هزار دلار برای هر مجموعه از این دو سایز، صرفه‌جویی ارزی حاصل خواهد شد. پروژه دیگر، “طراحی و ساخت واحد تولید نشاسته حفاری با قابلیت تحمل دمایی زیاد” است که با توجه به نیاز سالیانه کشور به نشاسته حفاری که برابر ۴۰۰۰ تن در سال برآورد می‌شود، با راه‌اندازی خط تولید آن توسط این نهاد با ظرفیت ۱۰۰۰ تن در سال، در حدود ۱ میلیون دلار صرفه‌جویی ارزی در سال برای کشور ایجاد خواهد شد.
دکتر پورعابدی افزود: این نکته قابل اشاره است که سایر طرح‌های فناورانه در حال اجرا توسط زیر مجموعه‌های جهاد دانشگاهی نیز همانند طرح‌هایی که به آن اشاره شد، صرفه‌جویی ارزی قابل ملاحظه‌ای برای کشور به ارمغان خواهند آورد. به عنوان مثال، طرح “تولید بخشی از مواد شیمیایی پر مصرف صنعت نفت و گاز شامل مواد ضدخوردگی، ضدکف، پلی الکترولایت، دمولسیفایر معکوس” (حدود ۱۵ میلیون دلار در سال)، “ساخت و تولید مته‌های حفاری PDC” (حدود ۱۶ هزار دلار برای هر مته و ۴ میلیون دلار برای تأمین نیاز سالیانه کشور)، طراحی و ساخت “سیستم کنترل دور موتور ۱۵ مگاوات ولتاز متوسط” (۱ میلیون یورو برای هر درایو ۱۵ مگاوات)، و “تولید کرین اکتیو از قیر طبیعی” ( ۷۰۰ هزار دلار) صرفه‌جویی ارزی به همراه دارند.
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی افزود: در حوزه علوم پزشکی نیز جهاد دانشگاهی، فناوری‌های ارزشمندی را به نتیجه رسانده است. به طور مثال، در دهه شصت و هفتاد میلادی به دلیل میزان بالای ناباروری در کشور، بسیاری از بیماران مجبور به خروج از کشور برای دریافت خدمات فوق تخصصی درمان ناباروری بودند. این مسئله با توجه به ارزش‌های فرهنگی و اسلامی و نیز خروج ارز از کشور، تبعات متعددی برای زوجین داشته است.
وی ادامه داد: در حال حاضر، جهاد دانشگاهی توانسته است با راه‌اندازی شبکه‌ای از درمان ناباروری، سالانه بیش از ۱۵ هزار سیکل درمانی با میزان موفقیت بیش از متوسط کشورهای توسعه‌یافته داشته باشد که موجب شده نه تنها زوجینِ نیازمند به دریافت خدمات از کشور خارج نشوند، بلکه در قالب گردشگری سلامت نیز بسیاری از کشورهای منطقه برای دریافت این خدمات به این مراکز مراجعه نمایند و موجب ارزآوری در این حوزه شوند. در خصوص مواد مصرفی، کیت و تجهیزات مورد نیاز، با توجه به اینکه دانش حوزه ناباروری در اختیار پژوهشگاه‌های رویان و ابن‌سینا جهاد دانشگاهی است، برخی از مواد مصرفی و کیت‌های مورد نیاز این حوزه نیز با فناوری‌های مناسب، توسعه یافته و بدین ترتیب در استقلال نسبی از حوزه گام‌های مهم و جدی برداشته شده است.
وی خاطر نشان کرد: از دیگر اقدامات فناورانه سال گذشته جهاد دانشگاهی، طرح فناورانه ملی تولید زخم‌پوش با مشارکت بیش از ۴ پژوهشگاه و پژوهشکده و سازمان جهاد دانشگاهی بود که این طرح با هدف تولید زخم پوش‌های مورد نیاز کشور که همگی وارداتی بودند، صورت گرفت. هر سال بیش از ۱۲ میلیون دلار ارز دولتی جهت واردات این زخم‌پوش‌ها پرداخت می‌شد که جوابگوی همه بیماران نیز نبودند. خوشبختانه نتایج حاصل از این فعالیت منجر به تولید دانش فنی ۴ زخم‌پوش و اخذ موافقت اصولی ۲ محصول از اداره کل تجهیزات پزشکی گردید که روند تجاری‌سازی و تولید صنعتی ادامه خواهد یافت. در حوزه کشاورزی و منابع طبیعی نیز اجرای طرح‌های فناورانه به منظور افزایش بهره‌وری تولید، کاهش وابستگی کشور به واردات و تلاش برای ارزآوری برای کشور پیگیری می‌شود. از جمله مهم‌ترین طرح‌ها می‌توان به پروژه‌های “اصلاح نژاد دام سنگین”، “تولید بچه ماهی برای پرورش ماهی در قفس”، “تولید بذور هیبرید سبزی و صیفی”، “تولید آفت‌کش‌های گیاهی و داروهای دامی با منشاء گیاهی”، “تولید پروبیوتیک‌های پرکاربرد با مصارف طیور و آبزی پروری”، “تولید مکمل‌های ورزشی” و یک طرح فناورانه بسیار مهم در زمینه “تولید مرغ لاین تخم‌گذار” اشاره کرد.
انجام اقدامات براساس کار کارشناسی و علمی و توجه به ظرفیت‌های داخلی؛ مهم‌ترین انتظارات از دولت جدید
دکتر پورعابدی، مهم‌ترین چالش‌های حوزه پژوهش و فناوری را در حوزه فنی و مهندسی و علوم پایه: محیط زیست (مدیریت پسماندها، کمبود منابع آب شیرین)؛ فرآورده‌های شیمیایی؛ سامانه‌های حمل و نقل هوشمند؛ صنایع بالادستی نفت و گاز و آب و انرژی؛ در حوزه کشاورزی و منابع طبیعی: محیط زیست خشکسالی و کمبود منابع آب (تولید بذرهای هیبریدی)، تغییر اقلیم، امنیت غذایی (صنایع غذایی)، انقراض انواع گونه‌های گیاهی و جانوری (اهلی سازی و بومی سازی گیاهان) و (به نژاد دامی)، فرسایش آبی و خاکی و فرآوری و ترکیبات گیاهان دارویی؛ در حوزه علوم پزشکی و سلامت: بحران در مسائل جمعیتی و باروری (ناباروری و تولیدمثل)؛ سرطان‌ها و سرطان پستان با رویکرد پزشکی از راه دور و پزشکی مبتنی بر فرد؛ پزشکی بازساختی و ترمیم زخم و بافت؛ پیشگیری و ارتقاء سلامت جامعه و فرد؛ سلول های بنیادین و زیست فناوری (کاربرد بیولوژی برای حل مشکلات و تولید محصولات بهبود یافته و مفید)؛ در حوزه علوم انسانی، اجتماعی و هنر: کاهش سرمایه اجتماعی و افزایش آسیب های اجتماعی؛ مطالعات اجتماعی (آسیب‌های اجتماعی، مشارکت اجتماعی، سبک زندگی و مناسبات نسلی)؛ توسعه پایدار شهرنشینی و روستانشینی و مدیریت حاشیه‌نشینی با توجه به قرارگیری در عصر گذار از شهرنشینی سنتی به مدرن؛ طرح‌ریزی نکردن برنامه راهبردی و جامع برای صنعت گردشگری، بی‌ثباتی مدیران، سیاسی شدن صنعت گردشگری در کشور و اختلال در مدیریت صنعت گردشگری (گردشگری مذهبی، گردشگری سلامت، گردشگری شهری و منطقه‌ای) عنوان کرد.
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی تصریح کرد: هر چقدر بتوانیم از منابع بیشتر فناوری‌ها و توسعه آنها در کشور استفاده کنیم، صد درصد سرعت حل مشکلات جامعه به دست پژوهشگران جهاد دانشگاهی نیز افزایش می‌یابد و این نهاد انقلابی را به هدف اصلی خود نزدیک‌تر خواهد ساخت. از مهم‌ترین چالش‌های حوزه پژوهش و فناوری، عدم باور به اداره کشور به صورت دانش‌بنیان و مبتنی بر عقل و منطق، عدم نگاه به فناوری و تقسیم کار ملی در حوزه علم و فناوری، عدم توجه به اسناد بالادستی در حوزه پژوهش و فناوری و مسئله محور نبودن حوزه پژوهش و فناوری می‌باشد. توقع ما از دولت جدید، انجام اقدامات براساس کار کارشناسی و علمی، توجه به ظرفیت‌های داخلی برای حل مسائل و مشکلات جامعه، تعامل مؤثر با سایر کشورها و سیاست‌زدایی از حوزه پژوهش و فناوری است.
انتهای پیام