تاریخ روز علوم آزمایشگاهی و زادروز حکیم اسماعیل جرجانی در سال ۹۹
تاریخ روز علوم آزمایشگاهی و زادروز حکیم اسماعیل جرجانی در سال ۹۹ مصادف است با :
شنبه ، ۳۰ فروردین [ حَمَل ] ۱۳۹۹
۳۰ / ۱ / ۱۳۹۹
تاریخ روز علوم آزمایشگاهی در سال 99 به قمری
تاریخ روز علوم آزمایشگاهی در سال 99 به قمری مصادف است با :
السّبت ، ۲۴ شعبان ۱۴۴۱
۲۴ / ۸ / ۱۴۴۱
زادروز حکیم اسماعیل جرجانی و روز علوم آزمایشگاهی درسال 99 به میلادی
زادروز حکیم اسماعیل جرجانی و روز علوم آزمایشگاهی درسال 99 به میلادی مصادف است با :
2020 April 18 , Saturday
18 – 4 – 2020
مختصری از حکیم اسماعیل جرجانی
نام : معروف به ابوالفضائل سیداسماعیل جرجانی
ولادت: ( به سال 434 ه . ق ) در جرجان یا گرگان
وفات: به سال 531 هجری در مرو
تالیفات : کتاب ” خفی علائی ” (خلاصه ذخیره خوارزمشاهی)
کتاب “الردعلی الفلاسفه ”
کـتاب ” الیوم واللیله “
کتاب زبد الطب ( در کتابخانه ملی پاریس)
کتاب ” ط‌ب الملوکی”
کتاب ” الاغراض الط‌بیعه”
کتاب ” مباحث العلائیه”
کتاب “ذخیره خوارزمشاهی”
رساله‌هایی در منطق ارسطویی به نامهای رساله فی القیاس و دیگری رساله فی التحلیل ، رساله متنبهه
زادروز حکیم اسماعیل جرجانی و روز علوم آزمایشگاهی
اسماعیل جرجانی در سال ۱۰۴۲ میلادی در جرجان در شمال شرقی ایران نزدیک دریای خزر (امروزه گرگان) متولد شد.
در قرن ۴ جرجان شهر مهمی بود که با حمله مغلول ها بسیار خسارات دید و شهر به کلی ویران شد شهر جدید یعنی گرگان امروزه در کنار این شهر ویران شده بنا شده است.
قبل از جرجانی و بعد اسلام همه کتاب ها در ایران به زبان عربی نگارش میشد اما جرجانی اولین کسی بود که به زبان فارسی کتاب بسیار مهمی را نوشت.
به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، اسماعیل پزشکی بود که در دربار شاه خارزم قطب الدین محمود خدمت میکرد.
جرجانی مراحل مقدماتی تحصیلات خود را نزد عبدالرحمان بن علی بن ابی صادق شاگر ابن سینا و از افراد با نفوذ سلسله خوارزمی در شهر نیشابور گذراند.
سپس جرجانی برای ادامه کار خود به خوارزم به عنوان پزشک دربار رفت.
کتاب جامع او در در مورد علم پزشکی به عنوان ذخیره خوارزم شاهی (گنجینه خوارزم شاه ۱۱۱۲م) قدیمی ترین دایرت المعارف پزشکی در زبان فارسی است که به سه زبان اردو ، عبری و ترکی هم ترجمه شده است.
علت نامگذاری این کتاب به همین نام هم محل زندگی او یعنی خوارزم بود .
انجلس کشیک فرانسوی میگوید که : کتاب ذخیره خوارزمشاهی تا زمان صفویه یعنی بعد ۶۰۰ سال از تالیف آن رایج ترین کتاب پزشکی بود
.ذخیره خواررم شاهی از ۱۰ جلد با مقدمه ای طولانی تشکیل شده است که یکی از اولین انها به طور وسیع ساختار بدن انسان را شرح داده است که شامل تمام اطلاعات آناتومی تا آن زمان بوده است .
کتاب ذخیره خوارزمشاهی از نظر فصل بندی بسیار شبیه به کتاب قانون ابن سینا است ولی جرجانی برخی از جزئیات ارائه شده توسط جالینوس و ابن سینا را مورد انتقاد قرار داد .
برای نمونه در اناتومی عصب بینایی بر خلاف ابن سینا ، نظریه جالینوس را قبول دارد .
زندگینامه حکیم اسماعیل جرجانی
سید اسماعیل جرجانی در نیمه دوم قرن پنجم و نیمه اول قرن ششم هجری قمری می‌زیسته است، یعنی تماماً در دوره‌ای که ایران شرقی زیر سلط‌ه سلسله نیرومند تازه به قدرت رسیده ترکان سلجوقی بود.
وی از خانواده سادات حسینی بود که از اصفهان به گرگان کوچیده بودند. گفته‌اند که خانواده‌اش با بزرگان سلسله آل زیار روابط نزدیک داشته‌اند. جرجانی در اوایل جوانی به نیشابور، که مرکز خراسان بود، رفت.
نیشابور گذشته از آنکه منزلگاه طغرل سلجوقی و پایگاه او برای تاخت و تازهایش به غرب ایران بود، مرکز عمده فرهنگی آن زمان به شمار می‌رفت.
جرجانی برای تحصیل علم و مخصوصا فراگرفتن حدیث به نیشابور رفت که در آن سالها محدث و عارف بزرگ زمان، ابوالقاسم قشیری (673 تا 564 ه . ق) در آن شهر، خلق و خواص را به فراخور حال ارشاد میکرد.
در مورد آموزش پزشکی، وی در مجالس درس ابن ابی صادق النیسابوری شرکت میکرد. جرجانی از ط‌ریق همین ابن ابی صادق با ط‌ب جالینوسی آشنایی یافت.
ناگفته نگذاریم که تعلق ابن ابی صادق به مکتب جالینوس بسیار ژرف و گسترده بوده است.
احتمال دارد که جرجانی در مجالس درس احمد فرخ هم شرکت می‌کرده است، زیرا که در گفتار در باب چشم، اقوال او را نقل کرده است.
یاقوت حموی در معجم البلدان راجع به سید اسمعیل جرجانی چنین میگوید: ابوابراهیم اسماعیل بن الحسن بن محمدبن احمد العلوی الحسینی اهل جرجان ، او کاملا به علم پزشکی آگاه بود و تالیفات ارزشمندی به عربی و فارسی داشت.
(یاقوت حموی، معجم البلدان، دارالاحیا التراث العربی، بیروت، مجلد دوم، ص 221). از خود کتاب ذخیره خوارزمشاهی چنین بر می‌آید که جرجانی به قم، به نزد فرزندان کوشیاربن لبان رفت تا نسخه‌های خطی کوشیار را که نزد آنان بود، وارسی کند.
این کوشیار، منجم شاهان قدیم گرگان بود و نیز مسلم است که جرجانی به محافل ادبا و دانشمندان دینی رفت و آمد می‌کرده است. مسلم است که جرجانی تحت تاثیر عمیق دین و عرفان اسلامی بود.
شخصیت دینی و معرفتی سید در سراسر مباحث مربوط به علم اعمال بدن آدمی ( فیزیولوژی ) ذخیره منعکس است. تاثیر ایمان عمیق به اراده و مشیت الهی هم در حد اعلای آن در آثار جرجانی مشهود می‌باشد.
اشارات مکرر جرجانی به عنایت ایزدی و ستایش حق تعالی در سراسر کتاب ذخیره خوارزمشاهی به چشم می‌خورد. افزون بر اینها، خوارزم جایگاه مبادله میان جهان اسلام و سرزمین اسلاو بود.
(سعیدی سیرجانی، ذخیره خوارزمشاهی، سید اسماعیل جرجانی، بنیاد فرهنگ ایران) . آخرین کتابی که جرجانی تالیف کرده بود ترجمه عربی ذخیره خوارزمشاهی است که به تصریح خود جرجانی در مقدمه آن ترجمه، سالهای آخر عمر را صرف آن کرده است) .
جرجانی یک سال در مرو پایتخت سنجر ماندگار شد و فقط پس از بازگشت اتسز از مرو به بلخ بود که میان اتسز و سنجر اختلاف پدید آمد. براثر آن اختلاف، در محرم 335 جنگی میان آن دو درگرفت.
درست نمی‌دانیم جرجانی چرا و در چه شرایطی به مرو رفت. ولی مسلم است که در دربار سنجر مورد استقبال قرار گرفت، مقرری برایش تعیین شد و به آموزش پزشکی ادامه داد.
احتمالا در همین مرو بوده است که ابوسعد سمعانی جوان (605 تا 365 ه . ق ) نزد جرجانی حدیث آموخت.
شخصیت جرجانی از ورای آثارش مشهود است. مردی دقیق، در حد وسواس، خوشخو، خوش برخورد، موشکاف و اهل میانه روی و عارف بود. بیهقی او را ” مردی جدی، یار و همراه و سخاوتمند” وصف کرده است.
در واقع مردی بود که در جامعه و با جامعه خود می‌زیست و به هیچ روی محصور در مطالعات و تالیفات خود نبود. ابن‌ابی‌اصیبعه او را ” پزشکی بزرگ که دارای شایستگی بسیار و علم فراوان بود ” معرفی کرده است.
او پزشک دربار بود و در این مقام، افزون بر درمان معمولی رایج در آن عصر، رایزن دربار در رشته‌های مختلف نیز بود و به هرگونه پرسش سلطان درباره علوم ط‌بیعی پاسخ می‌گفت.
او همچنین پزشک نظ‌امی نیز بود و این از فصلهایی از کتابش که به زخمهای سوارکاران و آسیبهای پوست و زخمهای ناشی از جنگ اختصاص داده است، معلوم می‌شود.
نکته جالب این است که تنها موردی که در اغراض الط‌بیه به چشم پزشکی اشاره دارد، مربوط به زخم پیکان در چشم است.
او همچنین پزشک مردم بود و به احوال و شرایط زندگی مردم توجه داشت و به شیوه‌های نادرست غذایی آنان خرده می‌گرفت و توصیه‌هایی میکرد.
جرجانی مردی متدین و یکی از حلقه‌های زنجیر نقل احادیث و عارفی دل سوخته بود. قرائن و دلایل قوی بر تشیع سید وجود دارد و حشر و نشر وی با بزرگان علمای اسلام اعم از سنی و شیعه نشانه سعه صدر و جامع‌نگری اوست که هر کجا کسی را می‌یافت که می‌توانست از او بهره علمی و معرفتی ببرد درنگ نمی‌کرد و بیشترین استفاده معرفتی را از شیخ ابوالقاسم عبدالکریم قشیری می‌نمود.
قشیری و شیخ ابوسعید ابوالخیر از پیشگامان عرفان بودند که در خراسان و ماوراالنهر بساط ارشاد گسترده بودند و هرکسی با هر مذهبی که شوقی در دل و شوری در سر داشت از محضر آنها استفاده میکرد.
کتاب ذخیره خوارزمشاهی از زمان تالیف به بعد همواره جزو ارکان کتب طبی شمرده می‌شده است و بنا به قولی ، هر که می‌خواست در پزشکی ماهر شود می‌بایست یکی از کتابهای سته عشر جالینوس، حاوی محمد بن زکریای رازی، قانون ابن سینا، کتاب المائه ابوسهل مسیحی و ذخیره خوارزمشاهی سید اسمعیل جرجانی را به دقت مطالعه کرده باشد.
بر اثر اهمیتی که ذخیره در عالم پزشکی پیدا کرده ترجمه‌یی از آن به عبری و سپس ترجمه‌ای به ترکی توسط ابوالفضل محمد بن ادریس الدفتری متوفی به سال 289 هجری قمری صورت گرفت .