تاریخ دقیق جشن تیرگان در تقویم چه روزی است ؟

تاریخ دقیق جشن تیرگان در تقویم 98

تاریخ دقیق جشن تیرگان در تقویم 98 مصادف است با : پنج شنبه 13 تیر ماه

معرفی جشن تیرگان

جشن های سنتی زیادی در گوشه و کنار ایران در زمان های خاص برگزار می‌شود اما یکی از پرطرفدارترین آنها چه در ایران و چه در خارج از مرزها جشن تیرگان است. تیرگان جشنی باستانی است که هر سال در تاریخ ۱۳ تیرماه برگزار می‌شود. اما چه جور جشنی ؟

تیرگان جشنی است که هر سال برای گرامی داشت «تیشتر» که ستاره باران آور در فرهنگ ایران باستان است برگزار می‌شود. هر چند که معروف است در این روز آرش کمانگیر بالای کوه دماوند رفته و تیر معروفش را پرتاب کرده. تیر از کوه و در و دشت را طی کرده تا در کنار رودخانه «جیحون» بر تنه درخت گردویی نشسته. از آن پس آنجا را مرز ایران و توران تعیین کرده‌اند و هر سال به یادش جشن میگیرند.

البته که روایت ها در حول و حوش تیرگان به همینجا ختم نمی‌شود. چنان که ابوریحان بیرونی در کتاب «آثار الباقیه» نوشته تیرگان روز بزرگداشت نویسندگان در دوره باستان بوده و بنا به روایت ابوریحان بیرونی، تیرگان روزی است که کیخسرو، شاه ایران بعد از شستشوی خود در چشمه‌ ناپدید شده.

علت برگزاری جشن تیرگان

جشن تیرگان به همراه نوروز و مهرگان و سده از جمله مهمترین جشنهای ایرانیان است که در گذشته برای ایرانیان اهمیت وافری داشت و این جشن را با شکوه و زیبا برگزار می کردند در مورد فلسفه جشن تیرگان دو روایت جالب است روایت اول مربوط به قهرمان ملی ایرانیان آرش است که تقریبا همه ما با آن آشنا هستیم :

روایت اول درباره برگزاری جشن تیرگان

میان ایران و توران سالها جنگ وستیز بود در نبرد میان افراسیاب و منوچهر شاه ایران ،سپاه ایران شکست سختی می خورد این واقعه در روز اول تیر اتفاق می افتد و در گذشته این روز برای ایرانیان عزای ملی بود و جالب است بدانید هنوزم دیدار از خانواده های عزادار در این روز میان زرتشتیان رایج است.

سپاه ایران در مازندران به تنگنا می افتد سرانجام دو سوی نبرد به سازش در آمدند و برای آن که مرز دو کشور مشخص شود و ستیز از میان بر خیزد ، پذیرفتند از مازندران تیری به جانب خاور پرتاب کنند هر جا تیر فرو آمد همان جا مرز دو کشور باشد و هیچ یک از دو کشور از آن فراتر نروند تا در این گفتگو بودند فرشته زمین اسفندیارمذ پدیدار شد و فرمان داد تیر و کمان آوردند.

آرش در میان ایرانیان بزرگترین کماندار بود و به نیروی بی مانندش تیر را دورتر از همه پرتاب می کرد. فرشته زمین به آرش گفت تا کمان بردارد و تیری به جانب خاور پرتاب کند. آرش دانست که پهنای کشور ایران به نیروی بازو و پرش تیر او بسته است و باید توش و توان خود را در این را بگذارد.

آرش خود را آماده کرد برهنه شد و بدن خود را به شاه و سپاهیان نمود و گفت ببینید من تندرستم و گژی در وجودم نیست ولی می دانم چون تیر را از کمان رها کنم همه نیرویم با تیر از بدن بیرون خواهد آمد.

آن گاه آرش تیر و کمان را برداشت و بر بلندای کوه دماوند بر آمد و به نیروی خداداد تیر را رها کرد و خود بی جان بر زمین افتاد (درود بر روان پاکش). هرمز خدای بزرگ به فرشته باد فرمان داد تا تیر را نگهبان باشد و از آسیب نگه دارد . تیر از بامداد تا نیمروز در آسمان می رفت و از کوه و در و دشت می گذشت تا در کنار رود جیهون بر تنه درخت گردویی که بزرگتر از آن در گیتی نبود ؛نشست .آن جا را مرز ایران و توران جای دادند و هر سال به یاد آن جشن گرفتند. جشن تیرگان در میان ایرانیان از این زمان پدیدآمد.

روایت دوم درباره علت برگزاری جشن تیرگان

اما روایت دوم که مربوط به فرشته باران یا تیشتر می باشد و نبرد همیشگی میان نیکی و بدی :(تیشتر فرشته باران است) که در ده روز اول ماه بصورت جوانی پانزده ساله در می آید و در ده روز دوم بصورت گاوی نر و در ده روز سوم بصورت اسب. تیشتر به شکل اسب زیبای سفید زرین گوشی، با ساز و برگ زرین، به دریای کیهانی فرو رفت.

در آنجا با دیو خشکسالی (اپوش) که به شکل اسب سیاهی بود و با گوش و دم سیاه خود ظاهری ترسناک داشت، رو به رو شد. این دو به مدت سه شبانه روز با یکدیگر به نبرد بر خواستند و تیشتر در این نبرد شکست می خورد به نزد خدای بزرگ آمده و از او یاری و مدد می جوید و به خواست و قدرت پروردگار این بار بر اهریمن خشک سالی پیروز می گردد و آب ها توانستند بی مانع به مزارع و چراگاه ها جاری شوند. باد ابرهای باران زا را که از دریای گیهانی برمی خاستند به این سو و آن سو راند، و باران های زندگی بخش بر هفت اقلیم زمین فرو ریخت و به مناسبت این پیروزی ایرانیان این روز را به جشن می پردازند.

آئین های جشن تیرگان

در برگزاری جشن تیرگان آئین های مخصوصی اجرا می شده است که از جمله آنها می توان به آب پاشی، فال کوزه و دستبند تیر و باد اشاره کرد.

آب‌ پاشی

یکی از آئین های جشن تیرگان آب پاشی بوده است. جشن تیرگان در کنار آب‌ها، همراه با مراسمی وابسته با آب و آب پاشی و آرزوی بارش باران در سال پیش ِرو همراه بوده و همچون دیگر جشن‌هایی که با آب در پیوند هستند، با نام عمومی «آبریزگان» یا «آب پاشان» یا «سر شوران» یاد شده‌است.

فال کوزه

یکی دیگر از مراسم جشن تیرگان مانند بسیاری از جشن‌های ایرانی «فال کوزه» (چکُ دولَه) می‌باشد. روز قبل از جشن تیرگان، دوشیزه‌ای را برمی‌گزینند و کوزه سفالی سبز رنگ دهان گشادی به او می‌دهند که «دوله» نام دارد، او این ظرف را از آب پاکیزه پر می‌کند و یک دستمال سبز ابریشمی را بر روی دهانه آن می‌اندازد آنگاه «دوله» را نزد همه کسانی که می‌برد که آرزویی در دل دارند و می‌خواهند در مراسم «چک دولَه» شرکت کنند و آن‌ها جسم کوچکی مانند انگشتری، گوشواره، سنجاق سر، سکه یا مانند این‌ها در آب دوله می‌اندازند.

سپس دختر دوله را به زیر درختی همیشه سبز چون سرو یا مورد می‌برد و در آن‌جا می‌گذارد. در روز جشن تیرگان و پس از مراسم آبریزان، همه کسانی که در دوله جسمی انداخته‌اند و نیت و آرزویی داشتنه‌اند در جایی گرد هم می‌آیند و دوشیزه، دوله را از زیر درخت به میان جمع می‌آورد. در این فال‌گیری بیشتر بانوان شرکت می‌کنند و سال خوردگان با صدایی بلند به نوبت شعرهایی می‌خوانند و دختر در پایان هر شعر، دست خود را درون دوله می‌برد و یکی از چیزها را بیرون می‌آورد، به این ترتیب صاحب آن جسم متوجه می‌شود که شعر خوانده شده مربوط به نیت، خواسته و آرزوی او بوده‌است.

شعر خوانده شده هم جواب آرزویی است که کرده.

دستبند تیر و باد

در آغاز جشن بعد از خوردن شیرینی، بندی به نام «تیر و باد» که از ۷ ریسمان به ۷ رنگ متفاوت بافته شده‌است به دست می‌بندند و در باد روز از تیرماه (۹ روز بعد) این بند را باز کرده و در جای بلندی مانند پشت بام به باد می‌سپارند تا آرزوها و خواسته‌هایشان را به عنوان پیام‌رسان به همراه ببرد. این کار با خواندن شعر زیر انجام می‌شود: تیر برو باد بیا غم برو شادی بیا محنت برو روزی بیا خوشه مرواری بیا.

تیرگان روزی است مخصوص آرزومندان. یکی دیگر از رسم های تیرگان هم این است: در ابتدای مراسم و بعد از خوردن شیرینی، بندی که از هفت رنگ پارچه یا ریسمان رنگی بافته شده را به دست می بندند، بندی که به آن تیر و باد می‌گویند.

۹ روز بعد و در روز باد در پشت بام یا جای بلندی دستبند را به باد می‌سپارند تا آرزوهایشان را با خود ببرد و در حینش این شعر را می‌خوانند:

تیر برو باد بیا غم برو شادی بیا

محنت برو روزی بیا خوشه ی مرواری بیا

تیرگان در کدام شهرها و در چه تاریخی برگزار می‌شود ؟

تیرگان در همه شهرها در یک تاریخ برگزار نمی شود. «گاهشماری یکپارچه ی دین های ایران»، تاریخ برگزاری جشن تیرگان را دهم تیرماه می‌داند.

«انجمن کوهنوردان ایران» در روز سیزدهم تیرماه تیرگان در دامنه های دماوند در شهر رینه، لاریجان آمل برپا می کنند. در فراهان مردم این جشن را در روز آغاز تابستان و بیشتر در ستایش از گندم و به عنوان جشنی برای برداشت گندم برگزار می‌کنند.

در جاهای دیگری مثل مازندران، تیرگان به «تیرماه سیزده شو» معروف است و در شب سیزدهم آبان، جشن آن برگزار می‌شود.

در اردهال، مردم تیرگان را در سیزدهم مهرماه جشن می گیرند. مردم مهدی شهر سنگسر این جشن را با نام «تیر مو ای سیزده» و در روز ۲۲ آبان ماه برپا می‌کنند و در آن، خوراکی ای به نام «سیزده تامو» می پزند. ارمنیان اصفهان جشن تیرگان را در روز سیزدهم ژانویه برگزار می کنند.

زرتشتیان شهرهای تهران، کرج، یزد، میبد، اردکان، کرمان، بم، شیراز، اصفهان، اهواز، منطقه زلف آباد اراک و کشورهایی مثل سوئد، تورنتو و آمریکا نیز تیرگان را جشن می‌گیرند.

ثبت اثر جشن تیرگان

جشن تیرگان ذلف آباد فراهان به عنوان نخستین جشن تیرگان ایران در دیماه ۱۳۸۹ در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده‌است. همچنین این آیین از استان گیلان با نام تیرماسینزه در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده‌است.

بیشتر بخوانید:

جشن تیرگان یا آبریزان در ایران باستان در تیرماه