بیماری سل و راه های تشخیص این بیماری

بیماری سل چیست ؟

تشخیص بیماری سل موضوع مورد بحث ماست. بیماری سل (Tuberculosis) یک عفونت باکتریایی است که در سال حدود ۱.۵ میلیون نفر را می‌کشد. بیشتر مرگ‌ و میر ناشی از این بیماری در کشورهای در حال‌ توسعه رخ می‌دهد.

باکتری که معمولاً باعث سل در انسان می‌شود، مایکوباکتریوم توبرکلوزیس (در مقایسه با مثلاً مایکو باکتریوم بوویس در گاو) است. حدود یک‌ سوم جمعیت جهان آلوده به عامل بیماری سل هستند.

با این‌ حال، اکثر این موارد علی رغم آلوده شدن دچار بیماری نشده و نشانه‌ های بیماری را نشان نمی‌ دهند. در این افراد، باکتری‌ ها غیرفعال هستند و نمی‌توانند به دیگران منتقل شوند. اگر سیستم ایمنی بدن تضعیف شود، بیماری سل می‌تواند در بدن فرد فعال شود و باعث بیماری شود.

تشخیص بیماری سل

پزشک شما در مورد علائمی مانند سرفه، تب، کاهش وزن، تعریق شبانه، تورم غدد و مشکلات تنفسی از شما خواهد پرسید. او همچنین می‌پرسد که آیا شما تا به‌ حال با کسی که مبتلا به سل بوده است، تماس داشته‌ اید و یا تا به‌ حال به کشورهای در حال‌ توسعه که سل معمولاً شایع است، سفر کرده‌اید.

پزشک شما، شما را بررسی خواهد کرد. او از شما خواهد پرسید که آیا تا به‌ حال یک آزمایش پوستی برای توبرکلوزیس داشته‌ اید و در آن آزمایش چه نتایجی نشان شده است ؟

اگر دکتر شما مشکوک است که سل ریوی فعال داشته باشد، شما باید یک تصویر اشعه ایکس قفسه سینه را برای تشخیص بیماری سل تهیه کنید.

دکتر (و یا کارشناس مربوطه) شما نمونه‌ هایی از مخاط (خلط) را که شما در قوطی مربوطه (به‌ صورت روز اول در حضور مراقب سلامت اولین نمونه، فردا صبح دومین نمونه، سومین نمونه در هنگام تحویل دو نمونه قبلی به مراقب سلامت) قرار داده‌ اید را با مواد شیمیایی مخصوص رنگ‌ آمیزی می‌کند.

سپس برای حضور باکتری مورد بررسی قرار می‌گیرد. خلط همچنین کشت می‌شود، به این معنی که آزمایش می‌شود تا ببیند باکتری‌های سل در آن حضور دارند یا نه. ممکن است چندین هفته طول بکشد تا نتیجه آزمون حاصل شود، زیرا باکتری‌ ها به‌آرامی رشد می‌کنند.

روش های تشخیص سل

1. آزمون پوستی توبرکولین (PPD) برای تشخیص بیماری سل

آزمون پوستی توبرکولین برای بررسی احتمال تماس شخص با باسیل مایکوباکتریوم توبرکلوز مولد بیماری سل انجام می شود. متداول ترین آزمون توبرکولین، مانتو نام دارد.

در این آزمون مقدار پنج واحد بین المللی توبرکولین از محلول پروتئین تصفیه شده (PPD) در ۱٫۰ سانتی متر مکعب بافر به صورت داخل جلدی در قسمت جلوی ساعد با سوزن توبرکولین تزریق می شود به طوری که روی پوست به اندازه یک عدس یا وزیکول برآمدگی ایجاد شود.

چنانچه شخصی مشکوک به بیماری سل باشد ابتدا یک واحد بین المللی توبرکولین تزریق نموده و در صورتی که بعد از دو تا سه روز منفی شد مقدار استاندارد توبرکولین تزریق می شود.

نکات مهم پس از آزمون پوستی توبرکولین (PPD)نکاتی که پس از انجام آزمون پوستی توبرکولین باید مورد توجه قرار گیرد:

نتیجه آزمون بعد از ۴۸ تا ۷۲ ساعت باید قرائت شود، از آنجایی که آزمایش در بدن فرد انجام می شود بدیهی است که حتما خود شخص باید بعد از ۴۸ تا ۷۲ ساعت به آزمایشگاه مراجعه کند.

بعد از انجام آزمایش برای تشخیص بیماری سل، سفتی و همچنین قرمزی در پوست ناحیه تزریق رویت می شود (این واکنش در صورت برخورد قبلی با باسیل سل یا انجام واکسیناسیون BCG مشاهده می گردد).

در صورت احساس خارش در محل تزریق آن را تحریک نکنید. محل تزریق آزمایش را به‌ مدت ۲۴ تا ۷۲ ساعت آب نزنید و در این مدت از استحمام خودداری نمایید. آزمایش PPD نباید در مورد مبتلایان به TB فعال یا بیمارانی که واکسنBCG دریافت کرده اند، انجام شود.

نتایج مثبت آزمایش PPD نشان دهنده مواجهه قبلی می باشند و ضرورتا نشانه عفونت فعال نیستند. عفونت فعال باید با کشت های مناسب و سایر آزمایش های تشخیصی رد شود.

عفونت های ویروسی (سرخک، اوریون و آبله مرغان) و بیماری های باکتریایی نظیر تیفوئید، بروسلوز، جذام، سیاه سرفه، سیفیلیس و واکسیناسیون با ویروس های زنده مانند سرخک و اوریون موجب منفی شدن کاذب آزمون پوستی توبرکولین می شوند.

تزریق مقدار کم توبرکولین و تزریق عمقی آزمون نیز موجب منفی شدن کاذب آزمون پوستی توبرکولین می گردد.

2. آدنوزین د آمیناز (ADA) برای تشخیص بیماری سل

آنزیمی است که باعث دآمینه شدن آدنوزین و تبدیل آن به اینوزین و داکسی اینوزین می‌شود. این آنزیم در تکثیر و تمایز لنفوسیت‌هایT نقش دارد. سنجش آدنوزین دآمیناز در مایعات بدن برای تشخیص بیماران مبتلا به سل اهمیت دارد.

این آزمایش می تواند در تشخیص مننژیت سلی (CSF)، پلورال افیوژن سلی، پریکاردیت و پریتونیت سلی کمک کننده باشد. کمبود ADA یک نقص اتوزومال مغلوب است که در ۲۵- ۱۵ درصد موارد کمبود ایمنی مختلط شدید (SCID) مشاهده می شود.

مقدار آن در هپاتیت، سیروز، هموکروماتوز، یرقان انسدادی، آنمی همولیتیک، تب روماتیسمی، تب تیفوئیدی، نقرس، تالاسمی ماژور، لوسمی میلوئید، توبرکولوز، بیماری های اتوایمیون، انفراکتوس میوکارد و نارسایی قلبی افزایش می یابد.

بعد از انجام نمونه گیری نمونه باید بلافاصله جداسازی و تا زمان انجام آزمایش در فریزر نگهداری شود. نمونه نباید فریز و دفریز شود. نمونه همولیز برای این آزمایش قابل قبول نیست.

3. MTB (Mycobacterium tuberculosis) PCR برای تشخیص بیماری سل

همانطور که گفته شد، مایکوباکتریوم توبرکلوزیس یک عامل بیماری زا مهم انسانی است که شیوع آن در سراسر جهان، خطر جدی برای زندگی بشر محسوب می شود و هر ساله مرگ و میر زیادی را به دنبال دارد.

در حال حاضر روش های مختلفی نظیر آزمایش پوستی، تهیه اسمیر و کشت خلط، آزمایشات بیوشیمیایی و روش های مولکولی برای تشخیص این باکتری وجود دارد. اما سرعت و دقت در تشخیص این بیماری بسیار حائز اهمیت است.

روش پوستی و روش رنگ آمیزی مستقیم خلط آزمایشات دقیقی برای تشخیص نهایی و شروع درمان نمی باشد و از حساسیت پایینی برخوردار هستند. همچنین کشت خلط زمان بر می باشد.

از این رو روشی آسان، دقیق و بسیار حساس به عنوان آزمایش تایید کننده تشخیص بالینی ضروری به نظر می رسید.

امروزه روش های مولکولی PCR کیفی و کمی (Real time PCR ) به عنوان روشی با اختصاصیت و حساسیت بالا برای تشخیص مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ابداع شده است که می تواند کمک شایانی به تشخیص به موقع و انجام اقدامات درمانی مناسب نموده است.

پیشرفت هایی که درباره شناسایی ساختار ژنتیکی مایکوباکتریوم توبرکلوزیس صورت گرفته است به گسترش پروب های ژنی و روش های تکثیر ژنی برای شناسایی و جدا کردن باسیل توبرکلوز از کشت یا نمونه های مختلف بالینی کمک کرده است و همچنین جدا سازی مولکولی سوش های مقاوم به دارو را میسر نموده است.

در این آزمایش نمونه های مایعات بدن نظیر مایع مغزی نخاعی (CSF)، مایع مفصلی، مایع (BAL (Bronchoalveolar lavage fluid و مایع صفاقی، نمونه خلط، ترشحات برونش ها ، مدفوع، بافت، استخوان، مغز استخوان و ادرار مورد آزمایش قرار می گیرند.

استفاده از تکنیک های مولکولی و آماده شدن نتایج آن در زمان کوتاه کمک زیادی به تشخیص زود هنگام بیماری سل، انجام اقدامات درمانی مناسب و کاهش انتقال بیماری نموده است.

با استفاده از روش های مولکولی موتاسیون های مقاومت دارویی برای داروهایی مانند ریفامپین می تواند در عرض چند ساعت مشخص شود. روش های مولکولی امکان انتخاب درمان کاملا اختصاصی را مهیا نموده است.

بعد از نمونه گیری، نمونه تا زمان انجام مراحل استخراج DNA باید در یخچال نگهداری شود ولی برای نگهداری نمونه به مدت طولانی تر باید آن را در دمای ۲۰ºC- نگهداری نمود. نمونه باید در شرایط سرد حمل و در کوتاه ترین زمان ممکن به آزمایشگاه ارسال شود.

بیماری سل (پیشگیری و درمان)

علائم بیماری سل استخوان و مفصل + راه درمان این عارضه