تعریف بیماریهای غیر واگیر
بیماریهای غیر واگیر که به بیماریهای مزمن نیز معروف هستند همانگونه که از عنوانشان پیداست مسری نبوده و از فردی به فرد دیگر منتقل نمیشوند اما در عوض مدت طولانی در بدن باقی میمانند و به کندی نیز پیشرفت می کنند.
چهار نوع اصلی از بیماریهای غیرواگیر شامل امراض قلبی – عروقی، سرطانها، بیماریهای مزمن تنفسی و دیابت هستند. آمار نشان میدهد که امروزه بیماریهای غیرواگیر با روندی نگرانکننده بر کشورهای بادرآمد پایین و متوسط تاثیر گذاشته به طوری که تقریبا 80 درصد تمامی مرگ و میرهای ناشی از این بیماریها یعنی حدود 29 میلیون مورد در این کشورها اتفاق میافتد.
بیماریهای غیر واگیر در واقع عوامل اصلی مرگ و میرها در اکثر نقاط دنیا به غیر از آفریقا هستند اما برآوردهای اخیر نشان میدهد که تا سال 2020 میلادی به میزان قابلتوجهی نرخ مرگ و میرهای ناشی از بیماریهای غیرواگیر در آفریقا نیز افزایش خواهد یافت. همچنین پیشبینی میشود که تا سال 2030 میلادی در کشورهای آفریقایی آمار مرگ و میر ناشی از بیماریهای غیرواگیر از مجموع تلفات ناشی از بیماریهای مسری، تغذیهای و مادرزادی فراتر خواهد رفت.
با پيشرفت در امر بهداشت و افزايش سطح پوشش ايمن سازي بر عليه بسياري بيماري هاي واگيردار در چند دهه اخير، كشور هاي توسعه يافته و صنعتي توانسته اند در نيمه اول قرن بيستم بيماري هاي عفوني و كمبود هاي مواد مغذي را تحت كنترل درآورند ولي در نيمه دوم اين قرن با روند رو به رشد بيماري هاي مزمن غير واگير از قبيل بيماري هاي قلبي، سكته مغزي، ديابت، پوكي استخوان، پرفشاري خون، بيماري هاي بدخيم و چاقي مواجه شده اند.
ریسک فاکتورهای ابتلا به بیماریهای غیر واگیر
فاکتورهای خطرزای رفتاری شامل استعمال دخانیات، کمتحرکی و رژیم غذایی ناسالم عامل بیشترین موارد ابتلا به بیماریهای غیرواگیر هستند. آمار نشان میدهد که استعمال دخانیات سالانه تقریبا به مرگ شش میلیون نفر میانجامد و پیشبینیها حاکی از افزایش این آمار تا سال 2030 میلادی و رسیدن به عدد هشت میلیون قربانی است. در عین حال حدود 3.2 میلیون مورد مرگ و میرها در سال به عدم فعالیت بدنی کافی مرتبط است و تقریبا 1.7 میلیون از مورد از تلفات ناشی از این بیماریها به عدم مصرف مقادیر کافی میوهها و سبزیجات مربوط میشود.
۱- تاثیر تغييرات شيوه زندگي بر ابتلا به بیماریهای غیر واگیر
تغيير سبك زندگي در كشورهاي در حال توسعه، رژيم غذايي معمول را به شدت تحت تأثير قرار داده و باعث گرايش مردم به غذا هاي چرب و با منشأحيواني به جاي غذاهاي سنتي اين جوامع شده است. رژيم غذايي جديد اين كشورها سرشار از انواع چربي اشباع (مانند انواع روغن جامد)،،كلسترول و مواد قندي است كه به شدت بر خطر ابتلا به بيماري هاي غير واگير مي افزايد. به عنوان مثل،امروزه فراواني ديابت در نواحي شهري هندوستان ده برابر نواحي روستايي است زيرا رژيم غذايي شهر نشينان به نحوي تغيير يافته كه انرژي دريافتي روزانه ايشان از انواع چربي ها و روغن ها تأمين مي شود و ميزان دريافت روزانه غلات ايشان به ميزان ۳۰ درصد كمتر از ساكنين نواحي روستايي شده است.
پژوهش هاي گوناگون نشان داده اند رژيم غذايي سرشار از چربي هاي اشباع و فاقد مقادير كافي غذا هاي گياهي يك عامل خطرزاي شناخته شده براي تصلب شرائين، بيماري هاي عروق كرونر، پرفشاري خون و تعداد زيادي از بيماري هاي بدخيم است به علاوه چنين رژيم غذايي با بروز چاقي هم ارتباط دارد. در جوامع شهري كه زندگي بدون تحرك برقرار است، چنين الگوي غذايي باعث بروز مشكلات بيشتري خواهد شد.مطالعات گوناگون نشان داده كه تا ۸۰ درصد موارد بيماري هاي عروق كرونر و تا ۹۰ درصد موارد ديابت نوع دوم از طريق اصلاح شيوه زندگي قابل پيشگيري هستند.با پيروي از شيوه تغذيه سالم، حفظ وزن طبيعي و فعاليت جسمي مداوم مي توان خطر ابتلا به بيماري هاي بدخيم را به ميزان ۳۰ درصد كاهش داد.
۲- تاثیر مصرف دخانيات ابتلا به بیماریهای غیر واگیر
امروزه حدود۱/۲بيليون نفر در جهان دخانيات مصرف مي كنند كه ۸۰ درصد ايشان در كشور هاي كم درآمد زندگي مي كنند. در سال ۲۰۰۰ميلادي ،۵ ميليون مورد مرگ و مير ناشي از مصرف دخانيات در كشور هاي در حال توسعه رخ داده است. مصرف دخانيات مهم ترين عامل قابل پيشگيري بيماري هاي غير واگير است كه باعث افزايش مرگ و مير در اثر سكته هاي قلبي و مغزي و افزايش احتمال ابتلا به بسياري بيماري هاي بدخيم مي شود. مصرف دخانيات احتمال ابتلا به سرطان ريه را ۲۰تا ۳۰ درصد افزايش مي دهد و نزديك به ۸۰ تا ۹۰ درصد بيماري هاي بدخيم مري، حنجره و حفره دهاني در اثر مصرف دخانيات و الكل است.
در سال ۱۹۹۵ميلادي، يك سوم وارد مرگ و مير ناشي از بيماري هاي بدخيم در كشورهاي در حال توسعه مربوط به مصرف دخانيات بوده است.
۳- تاثیر اضافه وزن و چاقي ابتلا به بیماریهای غیر واگیر
اضافه وزن و چاقي به نوبه خود بر ساير عوامل خطرزاي بيماري هاي غيرواگير تأثير مي گذارد و به عنوان مثال باعث اختلالات قند خون از طريق مقاومت به انسولين ، بالا رفتن فشار خون و كلسترول خون مي شوند؛ همچنين باعث افزايش احتمال ابتلا به ديابت و بسياري انواع بيماري هاي بدخيم مي شوند. در جهان۱/۲بيليون نفر دراي اضافه وزن هستند كه ۳۰۰يليون نفر آنها دچار چاقي مي باشند.
بر اساس بيانيه انجمن بين المللي چاقي و سازمان بهداشت جهاني در نزديك به ۶۰ درصد موارد، بروز ديابت با اضافه وزن و چاقي ارتباط دارد. با توجه به اينكه بر اساس آمارهاي موجود بيش از ۶۰ درصد مردم جهان فعاليت جسمي كافي ندارند، روند اين اختلالات وزن به طور روزافزون رو به افزايش خواهد گذاشت.
۴- تاثیر الكل ابتلا به بیماریهای غیر واگیر
در طي سال هاي گذشته مصرف الكل در بسياري كشور ها افزايش يافته است كه بيشترين مورد آن مربوط به كشور هاي در حال توسعه بوده است. در سال۲۰۰۰، الكل عامل نزديك به ۲ميليون مورد مرگ و مير در جهان بوده كه ۴درصد بار بيماري ها را به خود اختصاص مي داده است. به علاوه الكل عامل بروز به خود اختصاص مي داده است. به علاوه الكل عامل بروز۲۰تا۳۰ درصد موارد بيماري هاي بدخيم مري، بيماري هاي كبدي، صرع، سوانح و تصادفات است.
شایعترین بیماریهای غیر واگیر
بیماریهای قلبی – عروقی
بیماریهای قلبی – عروقی به مجموعهای از اختلالات قلبی و عروق خونی اطلاق میشود. سکتههای قلبی و مغزی عمدتا از طریق انسداد رگهای خونی اتفاق میافتند که موجب میشود جریان خون به مغز یا قلب متوقف شود. اصلیترین دلیل این بیماری تولید چربی در جداره داخلی رگهای خونی است که تامین کننده نیازهای مغز یا قلب هستند. سکته مغزی همچنین میتواند از خونریزی ناشی از رگهای خونی مغز یا لختههای خونی ناشی شود.
از مهمترین فاکتورهای خطرزای مهم در بیماری قلبی و سکته مغزی میتوان به رژیم غذایی ناسالم، بیتحرکی، استعمال دخانیات اشاره کرد که عامل 80 درصد بیماریهای عروق کرونری قلب و بیماری عروق مغزی است.
تاثیرات رژیم غذایی ناسالم و فعالیت بدن ناکافی با علائمی چون فشارخون بالا، افزایش گلوکز خون، بالا رفتن لیپید خون، اضافه وزن و چاقی بروز میکنند.
عدم استعمال دخانیات، کاهش مصرف نمک در رژیم غذایی، مصرف میوه و سبزی و ورزش کردن میتواند خطر ابتلا به بیماریهای قلبی – عروقی را کاهش دهد همچنین از احتمال ابتلای فرد به فشارخون، دیابت و افزایش لیپید خون بکاهد.
اغلب موارد ابتلا به بیماریهای قلبی – عروقی بدون علائم ظاهری هستند. سکته قلبی یا مغزی ممکن است اولین هشدار این بیماری نهفته باشد که میتواند خود را با احساس درد یا ناآرامی در قفسه سینه، آرنج، شانه سمت چپ، فک یا کمر نشان دهد. همچنین از شایعترین علائم سکته مغزی ضعف ناگهانی در صورت، دست یا پاهاست که بیشتر اوقات در یک طرف بدن ظاهر میشوند.
دیابت
دیابت بیماری مزمنی به حساب میآید و زمانی اتفاق میافتد که پانکراس انسولین کافی تولید نمیکند یا نمیتواند انسولین تولیدی را به درستی مصرف کند. افزایش سطح قند خون تاثیر شایع دیابتهای غیرکنترل به حساب میآید و با گذشت زمان به آسیبهای جدی به بسیاری از بخشهای بدن به خصوص رگهای خونی و عصب منجر میشود. در سراسر جهان 347 میلیون نفر مبتلا به دیابت وجود دارند. در سال 2004 میلادی، حدود 3.4 میلیون نفر بر اثر پیامدهای ناشی از افزایش قندخون جان خود را از دست دادند. در سال 2010 نیز عدد مشابهی با این آمار گزارش شد. همچنین بیش از 80 درصد مرگ و میرهای ناشی از دیابت در کشورهای با درآمد پایین یا متوسط بروز مییابد.
سرطان
سرطان واژه عامی است که گروه وسیعی از بیماریها را که میتواند بر هر بخش بدن تاثیر بگذارد، شامل شود. یکی از ویژگیهای تعیین کننده سرطان تولید سریع سلولهای نابهنجار است که فراتر از مرزهای خود رشد میکنند و به دیگر اعضای بدن گسترش مییابند.
سرطان اصلیترین عامل مرگ و میر در سراسر جهان است که در سال 2008 میلادی به مرگ 7.6 میلیون تن انجامید. همچنین حدود 70 درصد تمامی موارد فوتی ناشی از سرطان در کشورهایی با درآمد پایین یا متوسط اتفاق میافتد و پیشبینی میشود تا سال 2030 میلادی نرخ مرگ و میر ناشی از انواع سرطانها به 13.1 میلیون تن افزایش یابد.
بیماری مزمن انسداد ریوی
بیماری مزمن انسداد ریوی با انسداد طولانی مدت جریان هوا در ریهها شناخته میشود. شایعترین علائم بیماری مزمن انسداد ریوی تنگی نفس، خلط غیرمعمول و سرفههای مزمن است که با وخیمتر شدن وضعیت بیمار انجام فعالیتهای روزانه برای فرد سختتر میشود. سادهترین روش تشخیص این بیماری تست «اسپیرومتری» است که میزان هوای دم و بازدم فرد و سرعت ورود و خروج هوا به ریهها را اندازهگیری میکند. این بیماری اغلب درمانپذیر نیست اما شیوههای متنوع درمانی میتواند به کنترل علائم آن و افزایش کیفیت زندگی فرد مبتلا کمک کند.
آسم
آسم بیماری مزمنی است که با حملات مکرر تنگی نفس و خس خس سینه خود را نشان میدهد. علائم این بیماری میتواند چندین بار در طول روز یا هفته در افراد مبتلا اتفاق افتد که در برخی افراد هنگام شب یا انجام فعالیتهای بدنی افزایش مییابد. در زمان حمله آسمی، جداره مجاری تنفسی متورم میشود و موجب شده مجرای هوا باریک شود و جریان هوا به داخل و خارج ریهها را کاهش دهد.
سازمان جهانی بهداشت در آمارهای جهانی خود آورده است که 235 میلیون نفر به آسم مبتلا هستند. آسم شایعترین بیماری مزمن در میان کودکان است و در تمامی کشورها به رغم سطح توسعهشان مشاهده میشود.
اضافه وزن و چاقی
اضافه وزن و چاقی به انباشت افراطی و غیرمعمول چربی عنوان میشود که ممکن است سلامت فرد را به خطر اندازد. شاخص توده بدنی شاخص سادهای از وزن و قد است که برای طبقهبندی کردن اضافه وزن و چاقی در افراد بزرگسال به کار میرود.
اضافه وزن و چاقی پنجمین علت مرگ و میر در جهان شناخته و اخیرا از سوی سازمان جهانی بهداشت در فهرست بیماریهای مزمن گنجانده شده است. حداقل 2.8 میلیون فرد بزرگسال در سال در نتیجه چاقی و داشتن اضافه وزن جان خود را از دست میدهند. علاوه بر این، 44 درصد موارد ابتلا به دیابت، 23 درصد ابتلا به بیماری ایسکمیک قلب و بین 7 تا 14 درصد ابتلا به سرطانهای خاص به چاقی و اضافه وزن نسبت داده میشوند.
از جمله دلایل ریشهای چاقی و اضافه وزن عدم تعادل انرژی بین کالری مصرفی و کالری سوزانده شده است. همچنین افزایش دریافت غذاهای مملو از کالری که حاوی مقدار قابل توجهی چربی هستند و افزایش بیتحرکی از جمله دیگر دلایل شیوع این بیماری است. علاوه بر این، افزایش شاخص توده بدنی اصلیترین فاکتور خطرزا برای بیماریهای غیرواگیر همچون بیماریهای قلبی – عروقی، اختلالات اسکلتی – عضلانی و برخی سرطانهاست.
کم خونی
کم خونی یک مشکل مهم بهداشتی در بسیاری از کشور ها، بخصوص در کشور های فقیر و در حال توسعه می باشد. کم خونی انواع مختلفی دارد ولی همه مبتلایان از ناراحتی های مشترکی رنج می برند. این ناراحتی نتیجه کاهش نیروی اکسیژن رسانی خون به بافت ها می باشد. شدت ناراحتی ها بستگی به میزان کم خونی و سرعت پیشرفت آن دارد. افراد کم خون زود خسته می شوند. تنگی نفس، طپش قلب، سرگیجه، سردرد، احساس وزوز در گوش، پریدگی رنگ و بی اشتهایی و سوء هضم و تهوع از علائم دیگر کم خونی می باشند.
مهمترین کم خونی ها عبارتند از:
-
کم خونی هایی که در اثر کمبود بعضی مواد مورد نیاز در خون سازی می باشد مثل آهن، ویتامین های b12 و c و اسیدفولیک. -
کم خونی هایی که در اثر از بین رفتن گلبولهای قرمز خون ایجاد می شود مانند کودکانی که از مادران Rh منفی بدنیا می آیند و یا از بین رفتن گلبولهای قرمز در اثر سم های میکروبی، انگل ها، سم مار، خوردن بعضی مواد شیمیایی مثل نفتالین و مواد غذایی از قبیل باقلا ممکن است ایجاد کم خونی کند.
بنابراین با خوردن مواد غذایی مورد نیاز بدن یعنی استفاده از مواد غذایی حاوی آهن مانند گوشت، جگر، زرده تخم مرغ، سبزیجات برگ سبز، حبوبات و از میوه ها انگور، هلو، زرد آلو و انواع ویتامین ها و شناسایی افراد حساس به باقلا، رعایت بهداشت فردی برای جلوگیری از ایجاد سم های میکروبی و انگلی، می توان از انواع کم خونی ها پیش گیری نمود. برای جلوگیری از کم خونی نوزادان متولد شده از مادران «RH منفی» باید مادر در دوران بارداری تحت مراقبت باشد و نیز نوزاد او باید تحت مراقبت کامل قرار گیرد.
تالاسمی
تالاسمی یک بیماری خونی ارثی است که در کشور ما فراوان است. ازدواج های فامیلی ممکن است سبب تولد کودکان مبتلا به تالاسمی گردد.
این بیماری بر دو نوع است: خفیف و شدید. در نوع خفیف مبتلایان دارای طحال بزرگ هستند و گاه زردی در آن ها دیده می شود که باید حتما با آزمایش خون این گونه افراد شناسایی شده و تحت درمان اشتباه قرار نگیرند.
در نوع شدید، علائم از 4 تا 6 ماهگی ظاهر می شود. مبتلایان لاغر و دچار سوء تغذیه می باشند. رشد آن ها کند و بلوغ با تأخیر ظاهر می شود. رنگ پریده و بسیار ضعیف هستند. عمر آنان کوتاه می باشد. در این گونه افراد استخوان های گونه ها بزرگ می شود و قیافه ای شبیه موش خرما پیدا می کنند.
بهترین راه پیشگیری، خود داری از ازدواج های فامیلی و انجام آزمایشات خون و مشاوره های ژنتیکی قبل از ازدواج می باشد.
گواتر
گواتر یعنی بزرگ شدن غده تیروئید به هر علت از جمله کمبود ید. عده تیروئید در جلوی حنجره قرار دارد و کار آن تنظیم سوخت و ساز بدن می باشد.گاه گواتر به علت کم کاری غده تیروئید ایجاد می شود که موجب کوتولگی و عقب ماندگی ذهنی در کودکان می گردد. در بزرگسالان، ایجاد بیماری می کند که این بیماری بصورت خستگی، ضعف، عدم تحمل سرما، یبوست و گرفتگی صدا ظاهر می شود. در ظاهر این افراد دارای صورت پف کرده، سرد و زرد رنگ و ابروهای کم مو، زبان کلفت و ناراحتی های قلبی می باشند.
گاهی گواتر در اثر پرکاری تیروئید ایجاد می شود که همراه با علائمی مانند ضعف عمومی، عرق فراوان، لاغری، عصبانیت، اسهال، عدم تحمل گرما و خیرگی چشم می باشد. گاهی هم گواتر به علت کمبود ید و یا خوردن مواد گواترزا ایجاد می شود. این بیماری بیشتر در مناطق کوهستانی، در زنان باردار، شیرده، پسران و دختران در سن بلوغ بخصوص در دختران دیده می شود که در صورت استفاده از ید به مقدار کافی این بیماری تا سنین 20 – 25 سالگی ببهود می یابد. در دوران حاملگی کمبود ید می تواند به جنین آسیب برساند و منجر به کوتولگی و عقب ماندگی ذهنی نوزاد گردد که در صورت معالجه سریع می توان از میزان آسیب کاست.
پیشگیری و کنترل بیماریهای غیر واگیر
برای کاهش تاثیرات بیماریهای غیر واگیر بر افراد و جامعه، رویکرد جامعی نیاز است که تمامی بخشها را مستلزم میکند تا برای کاهش خطرات مرتبط با این بیماریها روشهای کنترلی و پیشگیرانه را اتخاذ کنند.
یکی از شیوههای مهم برای کاهش بیماریهای غیر واگیر تمرکز بر کاهش فاکتورهای خطرزای مرتبط با این بیماریهاست. راه حلهای کمهزینهای برای کاهش فاکتورهای خطرزای این بیماریهای شایع وجود دارند. دیگر شیوههای کاهش این بیماریها رویکردهای درمانی اولیه شامل تشخیص زودهنگام و درمان به موقع هستند. شواهد نشان میدهد که چنین سرمایهگذاریهایی تاثیر چشمگیر در کاهش هزینه درمانها دارد.
بیشتر بخوانید:
بیماریهای شایع چشمی و روش های پیشگیری از آنها
بیماریهای منتقل شونده از راه تماس جنسی
بیماریهای که روی پوست تاثیر می گذارند
گردآوری توسط بخش سلامت
مجله دلگرم