صنایع دستی در اصل محصولی کاربردی است که می تواند به طور توأمان دارای جنبه های زیبایی شناختی و نوستالژیک نیز باشد؛ یعنی هدف اصلی از تولید صنایع دستی، در وهله نخست ایجاد چرخه تولید، فروش و مصرف است اما در عین حال، صنایع دستی، همانطور که در طول تاریخ نشان داده، این امکان را دارد که در عین رفع نیازهای کاربردی، اقتصادی و مصرفی، محمل قابل توجهی برای ارزش های فرهنگی و سبک زندگی اصیل باشد که هم جنبۀ زیبایی شناسی و هم جنبۀ نوستالژیک آن می توانند در این عرصه خودنمایی کند.
اهمیت صنایع دستی باعث شده تا پژوهشگر ایرنا گفت و گویی با «پویا محمودیان» معاون صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی انجام دهد که در ادامه متن گفت و گو را می خوانیم:
اقدامات در خصوص تقویت ابعاد کاربردی و زیبایی شناختی صنایع دستی
محمودیان با اشاره به اقداماتی که در خصوص تقویت ابعاد کاربردی و زیبایی شناختی صنایع دستی تاکنون صورت گرفته است، گفت: برگزاری نمایشگاه های هدفمند ترویجی که مهمترین آنها مربوط به جشنواره های فجر صنایع دستی و هنرهای سنتی هستند و با تأکید بر آثار فاخر و دارای جنبۀ زیبایی شناختی، هر ساله در بهمن یا اسفند ماه برگزار می شوند. این نمایشگاه ها به اقرار صنعتگران و مخاطبان زمینه ای فراهم می کند تا تولیدکنندگان بتوانند در محیطی بی طرف با یکدیگر آشنا شده، ضمن شناسایی نقاط ضعف و قوت یکدیگر با تعاملی سازنده نوع نگاه و مهارت خود را ارتقاء دهند.
فعالیت در جهت تقویت جنبه های کاربردی محصولات صنایع دستی
معاون صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در زمینه تقویت جنبه های کاربردی محصولات صنایع دستی نیز اظهار داشت: در این زمینه می توان به مسابقات طراحی صنایع دستی اشاره کرد که تاکنون چهار مورد در حوزه های صنایع دستی معاصر، صنایع دستی احیاء شده، چیدمان سفرۀ شب چله و چیدمان سفرۀ نوروز با صنایع دستی، برگزار شده است.
وی در ادامه افزود: برگزاری برنامۀ مُهر اصالت ملی که خود، مقدمه ای برای برنامۀ مُهر اصالت شورای جهانی صنایع دستی است، نیز با لحاظ کردن شاخصه هایی مانند ضرورت خط تولید انبوه، طراحی کاملاً کاربردی، قیمت مناسب برای مصرف کننده و نظایر آن متوجه جنبۀ کاربردی صنایع دستی است که هر ۲ سال یکبار برگزار می شود.
چرایی عدم ساماندهی کافی بسیاری از فروشگاه‌های صنایع دستی کشور
محمودیان در پاسخ به چرایی عدم ساماندهی کافی بسیاری از فروشگاه‌های صنایع دستی کشور اظهار داشت: در حال حاضر صدور مجوز فروشگاه های صنایع دستی توسط اتحادیه صنفی مربوطه انجام می شود چراکه زیرمجموعه وزارت صنعت، معدن و تجارت هستند و نظارت بر فعالیت فروشگاه های صنایع دستی نیز توسط مرجع صدور مجوز انجام می پذیرد. لذا معاونت صنایع دستی در سال های گذشته با همکاری اتحادیه های صنفی در استان ها صدور «نشان اعتماد فروشگاهی» را برای فروشگاه های صنایع دستی که محصولات صنایع دستی ایرانی و با کیفیت عرضه می کردند را در دستور کار خود قرار داده است. با توجه به تصویب قانون حمایت از هنرمندان، استادکاران و فعالان صنایع دستی، مجلس شورای اسلامی مرجع صدور مجوز فروشگاه های صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است. بنابراین با عنایت به عدم تصویب آیین نامه اجرایی این قانون در حال حاضر روند صدور مجوز طبق روال گذشته انجام می شود. تمام دستورالعمل های مربوط به صدور مجوز، درجه بندی فروشگاه های صنایع دستی و همچنین نحوه رسیدگی به تخلفات، تهیه و تدوین شده و پس از تصویب و ابلاغ آیین نامه اجرایی قانون، صدور مجوز طبق دستورالعمل های یادشده اجرا می شود.
اقدامات در راستای ترویج صنایع دستی در سطح ملی و بین‌المللی
معاون صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اقدامات در راستای ترویج صنایع دستی در سطح ملی و بین‌المللی را مهم دانست و گفت: برگزاری نمایشگاه های ترویجی و مسابقات طراحی و مُهر اصالت ملی از فعالیت های مربوط به بخش ترویج محسوب می شوند اما مجموعه اقدامات دیگری نیز انجام گرفته است که شامل ثبت شهرها و روستاهای جهانی صنایع دستی توسط شورای جهانی صنایع دستی می شود که ضمن افزایش حیثیت داخلی و خارجی شهرها و روستاها، موجب رونق و مانع زدایی از تولید صنایع دستی در آن نقاط شده است و کمک شایانی برای تقویت و توسعۀ گردشگری مبتنی بر صنایع دستی داخلی و خارجی می شود.
ثبت جهانی شهرها و روستاها و افزایش فعالیت و تقویت برنامه ریزی در حوزه صنایع دستی
وی با تاکید بر این که ایران به لحاظ تعداد ثبت جهانی شهرها و روستاها با ۱۴ مورد (۱۱ شهر و ۳ روستا) مقام نخست را در دنیا به خود اختصاص داده است، اظهار داشت: خوشبختانه ثبت شهرها و روستاهای ملی نیز که مقدمۀ ثبت شهرها و روستاهای جهانی به شمار می آید، موجبات افزایش فعالیت و تقویت برنامه ریزی را در نقاط ثبت شده فراهم کرده و شکوفایی تولید را در آنها به ارمغان آورده است. ثبت نشانۀ جغرافیایی ملی و بین المللی نیز از راهکارهای حفظ مالکیت معنوی و ایجاد امنیت در برابر کپی برداری غیر قانونی محصولات در مناطقی است که تاکنون این نوع ثبت در آنها با کمک سازمان ثبت اسناد و املاک صورت پذیرفته است.
راه اندازی شورای احیاء و باز زنده سازی صنایع دستی از یاد رفته
محمودیان راه اندازی شورای احیاء و باز زنده سازی صنایع دستی از یاد رفته یا در حال فراموشی و احیای بسیاری از صنایع دستی منسوخ شده در نواحی گوناگون کشور را دستاوردی مورد توجه و حایز اهمیت دانست و بیان کرد: یکی از مسابقات طراحی نیز به این صنایع دستی فراموش شده اختصاص یافت و البته لازم به ذکر است که در خصوص آموزش صنایع دستی نیز با توجه به محدودیت های دورۀ رواج بیماری کرونا، برنامه ریزی هایی انجام شد که توانست از طرق گوناگون مانند آموزش مجازی و از راه دور این روند را ادامه دهد و مانع از اُفت شدید آن شود.
مشکلات حوزه صنایع دستی کشور
معاون صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در خصوص موثرترین مشکلات در حوزه صنایع دستی کشور گفت: عدم باور به توان صنایع دستی در زمینه های اشتغالزایی، افزایش درآمد و حتی ارزآوری و فقدان سرمایه گذاری های لازم، عدم حمایت و تبلیغات لازم از جانب رسانه های مطرح، فقدان اقبال بسیاری از آحاد جامعه به تولید و مصرف صنایع دستی به سبب عدم شناخت از فرهنگ بومی و گرایش به فرهنگ و زیبایی شناسی غیر ایرانی، کمبود اعتبارات برای انجام برنامه های ترویجی و آموزشی مورد نظر، تحریم ظالمانۀ بانک ها و دشواری برای برخی از پرداخت ها نظیر حق عضویت در شورای جهانی صنایع دستی و… از جمله کمبودها و مشکلات این حوزه هستند.
وی در ادامه افزود: مشکلات و موانع متعدد پیش روی تجار و صادرکنندگان حوزه صنایع دستی ایران موجب شده که صادرات صنایع دستی در جایگاه خود قرار نداشته باشد. البته تحریم های ظالمانه نیز سبب شده است که صادرکننده صنایع دستی با مشکلاتی از جمله افزایش هزینه های بازاریابی محصولات، انتقال ارز، انبارداری و حمل و نقل به داخل کشور، ممنوعیت های مربوط به صادرات کالا به برخی از کشورها و … مواجه باشد که این مشکلات باعث کاهش میزان صادرات صنایع دستی به نسبت صادرات کشورهای رقیب شده است.
هزینه های انبارداری از معضلات و مشکلات صادرکنندگان و بازرگانان صنایع دستی است
محمودیان هزینه های انبارداری را یکی از معضلات و مشکلات صادرکنندگان و بازرگانان صنایع دستی برشمرد و افزود: با افزایش حامل های انرژی در طول دهه گذشته و بالاخص افزایش تورم قیمت ها در ۲ و سه سال گذشته هزینه های حمل و نقل بازرگانان صنایع دستی و بالاخص صادرکنندگان صنایع دستی هم افزایش چشمگیری پیدا کرده که قیمت تمام شده محصولات را هم به تبع خود افزایش داده و این افزایش قیمت باعث شده است تا صادرکنندگان طی قراردادهایی که با خریداران صنایع دستی بسته اند، قیمت تمام شده کالاهایشان افزایش پیدا کند و به نوعی میزان سودشان در واقع کم شود.
یارانه و سوبسید به فعالان حوزه صنایع دستی
معاون صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ادامه داد: از طرف دیگر چون بخش زیادی از هزینه های صادراتی به صورت ارزی پرداخت می شود و با افزایش دلار و یورو اینها همه باعث شد تا هزینه های حمل و نقل صادرکنندگان ما افزایش یابد. چندین مرتبه در لوایح مختلف سعی کردیم که به نوعی یارانه و سوبسید را به افرادی که کالاهای صنایع دستی خودشان را صادر می کنند از دولت بگیریم و بتوانیم یارانه در اختیار دوستان قرار دهیم که متاسفانه طی سه چهار سال گذشته این اتفاق نیفتاده است.
محمودیان در پایان یادآور شد: کشورهایی مثل افغانستان، چین و هند بخش بسیار زیادی از هزینه های حمل و نقل و صادر کنندگان خود را با سوبسید جبران می کنند. این مشکلات دست به گریبان صادرکنندگان ما چه در حمل زمینی، دریایی یا هوایی است که افزایش قیمت دلار و یورو هم باعث شده تا قیمت های دولتی که برای صادرات در نظر گرفته شده، نیز حذف شود. به عنوان مثال اگر صادرکننده ای کالای خود را با دلار ۴۲۰۰ تومان برای حمل و نقل هزینه و صادر می کرد، الان آن رقم به ۲۳ هزار تومان برسد و حتی حمل یک کالا به صورت هوایی اگر هر کیلو یک یا ۲ دلار معادل چهار تا ۱۰ هزار تومان بود، اکنون به بیش از ۴۰ هزار تومان افزایش پیدا کرده است.