به گزارش سلام نو، دره شهر به دلیل سابقه تمدنی طولانی در استان ایلام قلعه های بسیاری دارد و به شهر قلعه های ایران لقب گرفته است. یکی از بزرگترین و زیباترین قلعه های دره شهر، قلعه زیبای «شیکا ماکان پوراشرفا» یا قلعه «شیکا ماکوآ» است. این قلعه که در نوع خود بی نظیر است در سه طبقه ساخته شده و دارای پنج برج و 30 اتاق بوده و برای مصارف نظامی و مسکونی استفاده می شده است. کله پور اشرف در ۲۲ تیر ۱۳۹۵ به شماره ثبت ۲۷۴۳ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
ایران که در طول تاریخ مورد حمله و غارت قرار گرفته است، دارای دژهای دفاعی فراوانی است که در ادوار مختلف ساخته شده اند. با وجود هزاران قلعه سالم و ویران شده در سراسر ایران، تنها یک شهر توانسته عنوان «شهر قلعه های ایران» را از آن خود کند. «دره شهر» که سابقه ای از دوره ایلامی دارد و در استان ایلام قرار دارد، بی جهت به عنوان شهر قلعه ها شناخته نمی شود. دره شهر یکی از قدیمی ترین سکونتگاه های مسکونی ایران است که در گذشته به «سیمره» شهرت داشته است. این شهر پس از حمله مغول به ایران تا زمان تشکیل استان ایلام همواره جزء استان لرستان بود، اما پس از تصویب قانون تشکیل استان ایلام، این شهر از لرستان جدا شد و جزء استان شد. ایلام دره شهر بعد از ایلام دومین شهر بزرگ استان از نظر وسعت شهری است. در ویرانه های به جا مانده از شهر باستانی در نزدیکی دره شهر، آثار شهری از دوره ساسانی به چشم می خورد. سکه های یافت شده در ویرانه های دره شهر نیز متعلق به هسروی سوم و جانشینان او که پادشاهان ساسانی هستند می باشد.
یکی از قلعه های دره شهر قلعه «شیخ ماکان پور اشرف» است که از دیدنی های این شهرستان است و در روستای «شیخ مکان» قرار دارد. این قلعه با نام های دیگری از جمله «قلعه شیخ ایمکان»، «قلعه عشایری میرمحمدخان اشرف» و «قلعه میرمحمدخان پور اشرف» نیز شناخته می شود. بر اساس سنگ کتیبه ای که بر دیوار ورودی قلعه نصب شده است، این بنا در سال 1335 هجری شمسی به دستور محمدخان پوراشرف ساخته شده است. این قلعه در سه طبقه ساخته شده و دارای پنج برج و 30 اتاق بوده و برای مصارف نظامی و مسکونی استفاده می شده است. این قلعه به صورت مربع است و شامل فضاهای تو در تو با تالار، 2 راهرو استراحت، استخر با آب سرد و گرم، سرویس بهداشتی و انبار سوخت و مهمات و اتاق نشیمن است. ساخت این قلعه از معماری قلعه های دوره ساسانی الهام گرفته شده است. از دیگر قسمت های قلعه می توان به زیرزمین اشاره کرد. در طرفین یعنی در محل برج دیده بانی و در وسط ضلع غربی به همان فاصله از برج مکان هایی به صورت تیرآهن وجود دارد که نشان از کاربری نظامی قلعه در دوره های قبل دارد. نمای بیرونی قلعه با گچ و ملات پوشانده شده و داخل اتاق نیز نقاشی شده است. مصالح به کار رفته در ساخت این قلعه بیشتر می تواند سنگ خرد شده و در مواردی آجر برای مصارف تزئینی از جمله ساخت ورودی ها و برجستگی های روی دیوار و ملات به عنوان گچ استفاده شده است. ارتفاع دیوارهای قلعه زیاد نیست و تنها با 17 پله می توان به پشت بام رسید که دید خوبی از نمای کلی قلعه به گردشگران می دهد.
در ورودی شمالی قلعه بر روی تخته سنگی 9 بیت شعر نقش بسته که زمان تعمیر بنا به ترتیب حروف الفبا در آن ذکر شده است. در ساخت بنا از طاق های تکیه گاه و تزیینی استفاده شده است و در وسط قلعه دو حوض بزرگ وجود دارد که آب مورد نیاز را از رودخانه کنار قلعه تامین می کند. آب رودخانه از طریق کانالی از رودخانه جدا می شود، پس از عبور از روستای شیخ همکن از سمت جنوب قلعه وارد می شود و به حوض میانی قلعه می رسد و از سمت دیگر قلعه خارج می شود. بخشی از این آب از طریق کانال شستشوی دیگری وارد مخزن حمام در ضلع جنوبی قلعه می شود. سپس از طریق کانال هایی در کف و دیوارهای حمام به چندین حوض یا خزانه ریخته می شود.
از دیگر قسمت های قلعه می توان به سیاه چال در ضلع شرقی بنا اشاره کرد که به عنوان زندان مورد استفاده قرار می گرفت. همچنین می توان به 1.2 پله منتهی به پشت بام، انبارها و مکان های جمع آوری غلات، آشپزخانه، انبار در طبقه همکف و بیرون قلعه، چاه آب آشامیدنی داخل قلعه و تراس اشاره کرد. این قلعه مستحکم از سمت غرب به دیوار کوه تکیه داده و دیوار شرقی آن تا سقف قلعه از سنگ و گچ ساخته شده است. همانطور که گفته شد در کنار این قلعه رودخانه ای باریک جریان دارد. در داخل تنگه و درست روبروی قلعه بقایای آسیاب وجود دارد.
حمام قلعه
بخشی از آب رودخانه ای که به قلعه آورده می شد برای استفاده در حمام به زیرزمین وی منتقل می شد. در زیرزمین این قلعه فضایی به نام حمام کله پور اشرف وجود دارد و یکی از حمام های تاریخی استان ایلام است. این حمام در ضلع غربی کله پور اشرف ساخته شده است. حمام قلعه اشرف مانند خود قلعه دارای پلانی مربع است. برای ساخت این حمام، استخرهایی با آب سرد و گرم، کمد، سرویس بهداشتی و انباری برای گرمایش در نظر گرفته شده است. این حمام از 3 اتاق خواب، راهرو اختصاصی و سوله تشکیل شده است. آب حمام از طریق کانال ها و گلدان های سفالی (شبیه لوله ها) در کنار رودخانه کنار قلعه آورده می شود. مصالح به کار رفته در ساخت این حمام مانند قلعه هایی از سنگ و گچ است. قسمت اعظم این قلعه تخریب شده و تنها قسمت هایی از آن قابل بازدید است، به همین دلیل پروژه مرمت قلعه اشرف اخیرا در دستور کار اداره کل میراث فرهنگی استان ایلام قرار گرفت.
آسیاب آبی
در وسط دریا و جلوی کلاه شیخ در کنار رودخانه، بقایای آسیابی وجود دارد که گفته می شود در گذشته قابل استفاده بوده اما اکنون از بین رفته است. این اثر مربوط به اواسط دوره اسلامی و شاید حتی قبل از آن است.
محل
این قلعه در شش کیلومتری جنوب شرقی شهر دره شهر در مسیر جاده دره شهر به پل دختر روستای شیخ مکان قرار دارد. با پای پیاده از دره به روستا بروید و با دیدن روستا به استحکامات قلعه «پور اشرف» دعوت خواهید شد.
منبع: تریپ یار