عقل، هر چقدر هم که قانع کننده و مستدل باشد، نمی تواند جای احساسات را بگیرد. همیشه دلیل و استدلال بدون احساس وجود دارد و احساس بالاتر از عقل است. این عبارت البته در میان عرفا و عرفا زمانی استعمال و نقل می شود که گوینده دلیلی برای رد کاستی های سؤالات مسلم و بدیهی بیاورد. یعنی همان کاری که مردم با جدل و سفسطه انجام می دهند و هدفشان ارائه دلیل است نه قانع کردن مخاطب.
عبارت فوق برگرفته از ضرب المثلی تاریخی است که فیلسوف مشرق زمین و صاحب کتاب اسفار «ملاصدرای شیرازی» با دلیل روشن به صدق احساسات و رد دلایل سوفسطایی که همان احساس سفسطه است اشاره کرده است. . فلسفه بر اصل جدال و سفسطه و بطن حقایق رد این دلایل خالی از اشکال نیست.
احساس چیزی بیش از دلیل است
می گویند روزی ملاصدرا در کنار حوض مدرسه تدریس می کرد. فکر متفکرانه ای به ذهنش خطور کرد و رو به دانش آموزان کرد و گفت: «آیا کسی می تواند ثابت کند که آنچه در این حوض است آب نیست؟» و برای متقاعد نکردن آنها، برخی از دانش آموزان بی ادب مدرسه ثابت کردند که مطلقاً وجود دارد. بدون آب در استخر و خالی بودن آن. مایعات.!
ملاصدرا دوباره با لبخند رو به طلاب کرد و گفت: آیا الان کسی هست که ثابت کند در این حوض آب وجود دارد؟ یعنی مقصود این است که ثابت شود حوض خالی نیست و آنچه در آن دیده می شود آب است. دانش آموزان دوباره از پاسخ به سوال معلم ملاصدرا تعجب کردند و با آن ریز و درشت ها به این نتیجه رسیدیم که در حوض آب نیست، حالا نمی توان خلاف آن را ثابت کرد و گفت که در این حوض آب هست. .
فیلسوف مشرق که دید همه ساکت هستند سرش را بلند کرد و گفت: اما من با عامل درست و قویتر از دلایل شما ثابت می کنم که در این حوض آب است. سپس در برابر چشمان متحیر طلاب، کف هر دو دست خود را زیر آب حوض فرو برد و مشتی آب برداشت و به سر و صورت آنان پاشید. همه از استخر دور شدند تا خیس نشوند. فیلسوف بزرگ ایرانی لبخندی زد و گفت: این احساس ادرار بیشتر از دلیل آن است…