متخصص اورولوژی، کلیه و مجاری ادراری (جراح واریکوسل و پروستات):دیدن خون در ادرار (هماچوری) می‌تواند اضطراب‌آور باشد. با این که در بسیاری از موارد، دلیل وجود خون در ادرار خطرناک نیست، اما ممکن است نشان‌دهنده مشکلات خطرناک و جدی هم باشد. درمان خاصی برای خون دیده‌شده در ادرار وجود ندارد زیرا این یک علامت است و به‌خودی‌خود بیماری محسوب نمی‌شود. باید علل زمینه‌ای که باعث وجود خون در ادرار می‌شود شناسایی شوند.برای دانستن دلایل وجود خون در ادرار با دلگرم همراه باشید.
در صورتی که در ادرار خود خون دیدید نباید از آن چشم‌پوشی کنید. همیشه ادرار خونی باید توسط پزشکی که می‌تواند آزمایش‌هایی برای رد وجود برخی از بیماری‌های زمنیه‌ای تجویز کند، مورد ارزیابی و معاینه قرار گیرد. به هر حال، شما نمی‌توانید همیشه خون در ادرار را به داروها یا تمرینات ورزشی ربط دهید و به همین دلیل بهتر است هر زمانی که در ادرار خود خون دیدید به متخصص اورولوژی مراجعه کنید. تغییر رنگ ادرار به دلیل مصرف برخی از داروها، غذاها یا تمرینات ورزشی پس از چند روز از بین می‌رود.
خون موجود در ادرار ممکن است از کجا آمده باشد؟
خون در ادرار می‌تواند از کلیه‌ها – جایی که ادرار ساخته می‌شود – آمده‌باشد. همچنین ممکن است این خون از بخش‌های مختلف مجاری ادرار وارد ادرار شده باشد مانند:
-
حالب (لوله‌ای که از کلیه‌ها به سمت مثانه می‌رود.) -
مثانه (جایی که ادرار ذخیره می‌شود.) -
مجرای ادرار (لوله‌ای که از مثانه به سمت خارج از بدن می‌رود.)
علت وجود خون در ادرار چیست؟
عوامل متعددی در بروز این مشکل نقش دارند. عادت ماهیانه، ورزش بیش از حد، فعالیت جنسی، ابتلا به بیماری‌های ویروسی، ضربه و عفونت و… می‌توانند باعث ظاهرشدن خون در ادرار شوند. البته عوامل خطرناک دیگری نیز در ایجاد این مشکل نقش دارند؛ از سرطان کلیه و مثانه گرفته تا وجود التهاب در کلیه، مثانه، مجرا و پروستات و ابتلا به بیماری پلی کیستیک کلیه. البته بیماری پلی کیستیک کلیه را نباید با کیست ساده کلیه اشتباه گرفت چون در این بیماری هر دو کلیه پر از کیست‌های متعدد است. این بیماری ارثی باعث می‌شود در هر دو کلیه، کیست‌های پر از مایع به شکل خوشه انگور ایجاد شود و معمولا در دهه پنجم زندگی به نارسایی کلیه می‌انجامد. گاهی هم علت مشخص نمی‌شود که معمولا این موارد خطرناک نیستند.
مصرف داروها هم می‌تواند باعث بروز این مشکل شود؟
-
بله، از دیگر علل نسبتا شایع وجود خون در ادرار مصرف داروهای ضدانعقادی مثل وارفارین، هپارین و آسپیرین است. البته بروز لخته‌های خون و ابتلا به بیماری‌هایی هم که باعث اختلال انعقادی می‌شوند مثل هموفیلی و کم خونی داسی شکل که در آن گلبول‌های قرمز به شکل داس درمی آیند، در بروز این عارضه نقش دارد.
همچنین بخوانید:
توضیح علائم اختصاری در آزمایش خون و آزمایش ادرار
عوارض نگه داشتن طولانی مدت ادرار
علائم و درمان سنگ کلیه و مجاری ادرار
آیا در سنین مختلف، علت وجود خون در ادرار متفاوت است؟
-
بله، در دوران خردسالی، بیشتر به علت وجود کلسیم در ادرار، بروز عفونت‌های ادراری و بیماری‌های مادرزادی کلیه و در سنین نوجوانی و جوانی و بزرگسالان به علت ابتلا به سنگ کلیه، عفونت‌های کلیه و بیماری‌های التهابی کلیه، خون در ادرار دیده می‌شود. در سنین سالخوردگی نیز علت این مشکل بیشتر ابتلا به سرطان‌های سیستم ادراری یا بیماری‌های پروستات است.
آیا در همه موارد فرد خون را در ادرار مشاهده می‌کند یا اینکه این مشکل به راحتی قابل تشخیص نیست؟
در مواردی خود بیمار می‌تواند خون را در ادرار مشاهده کند که به آن «خون آشکار» می‌گویند اما در حالت دیگر که بسیار هم شایع است، بیمار در ادرار، خونی مشاهده نمی‌کند و فقط با انجام آزمایش می‌توان به آن پی برد که به آن «خون مخفی» می‌گویند. در بسیاری از موارد، خونی که در ادرار دفع می‌شود قابل مشاهده نیست و ادرار تغییررنگ ندارد، بنابراین افراد از این موضوع مطلع نیستند. اگر خون آشکار مشاهده شود، رنگ ادرار به قرمز، صورتی یا به رنگ نوشابه سیاه (قهوه‌ای یا شبیه چای) تغییر می‌کند. علت این تغییررنگ وجود گلبول قرمز در ادرار است.
حتی وجود مقدار اندک خون باعث تغییر رنگ ادرار می‌شود. ممکن است فرد دچار علایم دیگری مانند درد شکم، کاهش شدت ادرار، تب، ادرار مکرر، درد حین ادرار و تمایل شدید به ادرار کردن نیز شود. با توجه به اینکه وجود این مشکل می‌تواند نشان دهنده بیماری‌های مهم سیستم ادراری باشد، لازم است حتما با انجام بررسی‌های لازم علت این مشکل تشخیص داده شود.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر ابتلا به خون در ادرار هستند؟
بیمارانی که سابقه ابتلا به بیماری کلیوی، سنگ کلیه یا بزرگ شدن پروستات (که بیشتر در مردان بالای ۵۰ سال دیده می‌شود) در آنها وجود داشته باشد و افرادی که سیگار می‌کشند بیشتر در معرض هماچوری (خون در ادرار) هستند به طوری که آنها باید به شکل دوره‌ای آزمایش ادرار انجام دهند. هرچند این کار برای عموم مردم نیز توصیه می‌شود.
راه‌های تشخیص این عارضه چیست؟
وجود خون در ادرار را می‌توان با آزمایش ادرار تشخیص داد. در آزمایشگاه ظرف مخصوصی به فرد داده می‌شود تا نمونه ادرار را در آن جمع آوری کند. روش دیگر، استفاده از نوارهای مخصوص است. این نوارهای باریک قسمت‌های مختلف رنگی دارند که هر قسمت مخصوص تشخیص یک مورد خاص در ادرار، مثل میزان قند و تعداد گلبول‌های قرمز است. اگر ادرار حاوی گلبول قرمز (خون) باشد، قسمت مربوط تغییر رنگ می‌دهد. اگر خون واضح در ادرار دیده شود یا تست نواری از نظر وجود خون مثبت باشد، آزمایشگاه بررسی میکروسکوپی انجام می‌دهد تا تشخیص تایید شود.
وجود خون در ادرار باید ۴۸ ساعت بعد با آزمایش دوم تایید شود. برای تشخیص علت، معمولا به اقدام‌های اضافی مثل روش‌های تصویربرداری، سیستوسکوپی (که در آن با آندوسکوپ مجرای ادرار، پروستات و مثانه بررسی می‌شوند) و گاهی نمونه برداری از کلیه نیاز است. مردان بالای ۵۰ سال که علت خاصی برای یافتن خون در ادرارشان پیدا نشده، باید از نظر سرطان پروستات، آزمایش آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA) بررسی شوند. البته تمام این اقدام‌ها لازم نیست برای یک فرد انجام شود و در هر مرحله که پزشک به تشخیص برسد، اقدام‌های بیشتر ضرورتی ندارد.
10 علت کلی ادرار خونی
کلیه ها و سایر قسمت های دستگاه ادراری می توانند باعث نشت خون در ادرار شوند.
1- عفونت مجرای ادراری
ورود میکروب (باکتری) به داخل بدن از طریق مجرای خروج ادرار و تکثیر آنها در مثانه باعث ایجاد عفونت ادراری می شود. علائم عفونت ادراری شامل تکرر ادرار، درد و سوزش موقع ادرار کردن و بدبو شدن ادرار است. در برخی افراد بخصوص افراد مسن، تنها علامت عفونت ادراری، مشاهده میکروسکوپی خون در ادرار است.
2- سنگ مثانه یا کلیه
املاح موجود در ادرار تغلیظ شده برخی اوقات رسوب می کنند و باعث تشکیل کریستال هایی در دیواره کلیه و مثانه می شوند. این کریستال ها با گذشت زمان به سنگ های کوچک و سختی تبدیل می شوند.این سنگ ها اغلب باعث درد می شوند. سنگ کلیه یا مثانه باعث پیدایش خون در ادرار نیز می شود.
3- عفونت کلیه
عفونت کلیه یا پیلونفریت، در اثر ورود باکتری به داخل کلیه از طریق جریان خون و یا بالا آمدن باکتری از طرف مثانه و از طریق میزنای به داخل کلیه است. علائم عفونت کلیه اغلب شبیه علائم عفونت مثانه است، گرچه عفونت کلیه، بیشتر باعث تب و درد پهلوها می شود.
4- بزرگ شدن پروستات در مردان
غده پروستات در مردان اغلب بعد از سنین میانسالی بزرگ می شود و این امر طبیعی است. وقتی پروستات بزرگ می شود، روی میزنای فشار وارد می کند و مسیر جریان ادرار را می بندد. علائم بزرگی پروستات شامل به سختی ادرار کردن، نیاز فوری به دفع ادرار، تکرر ادرار و مشاهده خون در ادرار (با چشم و یا میکروسکوپ) است. عفونت پروستات (پروستاتیت) هم این علائم را ایجاد می کند.
5- بیماری های کلیه
گلومرونفریت (التهاب سیستم تصفیه کردن کلیه ها) باعث ادرار خونی (میکروسکوپی) می شود. گلومرونفریت می تواند در اثر یک بیماری سیستمیک مثل دیابت و یا به تنهایی اتفاق بیفتد.گلومرونفریت می تواند در اثر یک عفونت ویروسی یا استرپتوکوکی، بیماری عروق خونی (واسکولیت) و مشکل ایمنی مثل نفروپاتی ایمونوگلوبولین A رخ دهد که همگی روی مویرگ هایی که خون را در کلیه ها تصفیه می کنند (گلومرولی) تأثیر می گذارند.
6- سرطان
مشاهده خون در ادرار می تواند در اثر سرطان پیشرفته کلیه، مثانه و یا پروستات باشد. متأسفانه ممکن است در مراحل ابتدایی (شروع) این سرطان ها علامتی وجود نداشته باشد. در حالیکه در مراحل ابتدایی و شروع سرطان، امکان درمان بیشتر است.
7- اختلالات ارثی
کم خونی داسی شکل (کمبود ارثی هموگلوبین در گلبول قرمز خون) باعث پیدایش خون در ادرار می شود (قابل مشاهده با چشم و یا میکروسکوپ).
همچنین یک اختلال ارثی به نام سندرم آلپورت (alport) با تأثیر برروی غشای فیلتر کردن گلومرولی در کلیه ها باعث ادرار خونی می شود.
8- آسیب کلیه
برخورد ضربه به کلیه ها در اثر تصادف و یا یک حرکت ورزشی، باعث پیدایش خون در ادرار می شود.
9- داروها
داروهایی که باعث پیدایش خون آشکار در ادرار می شوند شامل آسپیرین، پنی سیلین، هپارین رقیق کننده خون و داروی ضد سرطان سیکلوفسفامید (سیتوکسان) است.
10- ورزش شدید و سخت
هنوز علت دقیق ایجاد ادرار خونی در اثر ورزش معلوم نشده است. شاید در اثر آسیب مثانه، کم آبی بدن یا شکسته شدن گلبول های قرمز خونی باشد که در ورزش هوازی تند و ثابت رخ می دهد.ورزشکاران دونده بیشتر دچار ادرار خونی می شوند، اگر چه هر ورزشکاری می تواند بعد از یک تمرین سخت ورزشی دچار ادرار خونی شود.
چه موقع نزد پزشک برویم؟
اگرچه بسیاری از علل ادرار خونی خطرناک نیستند، ولی به محض مشاهده خون در ادرار خود باید به پزشک مراجعه کنید تا علت آن را کشف کند.به یاد داشته باشید مصرف برخی داروها مثل ملین ها (داروهای ضد یبوست) و برخی مواد غذایی مثل چغندر، توت های قرمز رنگ و ریواس باعث قرمز رنگ شدن ادرار می شوند.تغییر رنگ ادرار در اثر داروها خوراکی ها و ورزش معمولا طی چند روز برطرف می شود.ولی شما خودتان نمی توانید به طور دقیق بگویید علت قرمز رنگ شدن ادرار چیست، لذا باید به پزشک مراجعه کنید تا علت را تشخیص دهد.
درمان ادرار خونی
هدف از درمان، معالجه علل زمینه‌ای است. پس از درمان، پزشک دوباره ادرار را مورد آزمایش قرار داده تا مشخص شود که خون برطرف شده است. اگر هنوز در ادرار خون وجود داشت، شما باید آزمایش‌های دیگری نیز انجام دهید. آماده پاسخگویی به سؤالاتی باشید که پزشک از شما می‌پرسد. برخی از سؤالات پزشک به شرح زیر می‌باشد:
بیشتر دلایل ایجاد خون در ادرار، خطرناک و جدی نیستند اما در برخی موارد هم علل جدی هستند. پزشک ممکن است دستور انجام آزمایش‌های زیر را بدهد:
-
آزمایش ادرار برای بررسی وجود عفونت در مجرای ادرار یا ابتلا به بیماری‌های کلیوی -
آزمایش خون برای بررسی بیماری‌های کلیوی -
عکس‌برداری از کلیه‌ها برای بررسی وجود تومورها، سنگ کلیه، سنگ مثان، پروستات بزرگ‌شده یا انسداد مجرای ادرار -
معاینات سیستوسکوپیک (دیدن داخل مثانه با اسکوپ بسیار ریز) برای بررسی وجود تومور یا سنگ مثانه -
اگر علت یا علل زمینه‌ای یافت نشد در ارزیابی‌ها و آزمایش‌های اولیه، بهتر است آزمایش‌های ادرار و بررسی فشار خون را هر 3 تا 6 ماه یک مرتبه تکرار کنید به خصوص اگر عواملی که احتمال ابتلا به سرطان مثانه را در شما افزایش می‌دهد مانند داشتن سن بالای 50 سال، سیگار کشیدن یا قرار داشتن در معرض برخی مواد شیمیایی صنعتی.
پیشگیری از وجود خون در ادرار
عموماً نمی‌توان از بروز خون در ادرار پیشگیری کرد، البته با رعایت برخی نکات می‌توان احتمال ابتلا به بیماری‌هایی که باعث ادرار خونی یا هماچوری می‌شوند را کاهش داد. برخی روش‌های پیشگیری از ابتلا به ادرار خونی عبارتند از:
عفونت مجرای ادرار: برای کاهش احتمال ابتلا به عفونت مجرای ادرار سعی کنید مقادیر زیادی آب بنوشید، در زمانی که احساس نیاز به ادرار کردن پیدا کردید آن را به تأخیر نیندازید، پس از مقاربت ادرار کنید و پس از ادرار کردن خود را از جلو به عقب تمیز کنید (برای خانم‌ها). از محصولات بهداشتی زنانه که دستگاه تناسلی را تحریک می‌کند استفاده نکنید.
سنگ کلیه: برای کمک به کاهش احتمال ابتلا به سنگ کلیه، مقادیر زیادی مایعات بنوشید و مصرف نمک، پروتئین و غذاهای حاوی اگزالات مانند اسفناج و ریواس را محدود کنید.
سرطان مثانه: استعمال دخانیات را ترک کرده و از قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی پرهیز کنید. مقادیر زیادی مایعات بنوشید تا احتمال ابتلا به سرطان مثانه در شما کاهش یابد.
سرطان کلیه: برای کمک به پیشگیری از سرطان کلیه، سیگار کشیدن را متوقف کرده و وزن سالم خود را حفظ کنید. از یک رژیم غذایی سالم پیروی کرده و فعال باشید. از قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی نیز پرهیز کنید.