ویروس هرپس (HSV)، ویروسی است که منجر به عفونت دهان، صورت، اندام تناسلی، پوست، باسن و مقعد می‌شود. در این مقاله روی تبخال‌های غیر تناسلی تمرکز می‌کنیم و به علل و درمان آن خواهیم پرداخت.
بسیاری از افراد این ویروس را جذب می کنند؛ بدون اینکه هیچ نشانه و علامتی داشته باشند؛ اما بعضی افراد در نزدیکی منطقه‌ای که ویروس وارد بدن آنها شده است، دچار تاول‌های دردناک می‌شوند. به‌طور معمول این تاول‌ها کاملاً بهبود یافته و درمان می‌شوند، اما ممکن است دوباره در آینده‌ای نزدیک در همان نقطه یا محل دیگری از بدن ظاهر شوند. در بین این دو دوره، ویروس‌ها در اعماق ریشه‌های اعصاب منطقه درگیر، ساکن می‌شوند. اگر این عفونت‌ها در محل‌های رایج مثل لب و دهان به وجود آیند، به آن تب‌خال می‌گویند.
عوامل
این عفونت‌ها به دو گروه تقسیم می‌شوند. گروه اول تب‌خال‌ها و عفونت‌هایی هستند که در اعضای بالای کمر به وجود می‌آیند و بسیار رایج اند؛ اما عفونت‌های نوع دوم، به‌طور عمده نواحی زیر کمر و ناحیه تناسلی را درگیر می‌کنند. اگر چه، هر دو نوع این عفونت‌ها، قادرند هر قسمتی از پوست بدن را آلوده و عفونی کنند، عفونت تب‌خال معمولاً برای بار دوم، در همان قسمتی به‌وجود می‌آید که اولین بار تشکیل شده بود. حتی ممکن است در طول یک‌سال چندین مرتبه در یک محل خاص، عود کند. پس از عفونت، ویروس وارد سلول‌های عصبی و از آنجا به مکانی به نام گانگلیون منتقل می‌شود. این مرحله را مرحله خفته یا نهفته گویند که پس از آن ویروس به سمت اعصاب پوست حرکت کرده و در آنجا فعال می‌شود و تاول و یا زخم ایجاد میکند.
عوامل تشدید
تب سرماخوردگی و یا آنفلوآنزا اشعه ماورای بنفش (قرار گرفتن در برابر نور خورشید) استرس تغییرات سیستم ایمنی بدن تروما در ناحیه درگیر گاهی اوقات نیز هیچ دلیلی برای عود عفونت وجود ندارد.
گسترش و پخش تب‌خال
عفونت ناشی از ویروس هرپس، مسری است. این ویروس از طریق بوسیدن، تماس نزدیک با فرد و یا حتی لمس پوست فردی که هیچ نشانه ظاهری ندارد ولی به ویروس مبتلاست، منتقل می‌شود. بزاق آلوده، یکی از راه‌های رایج انتقال ویروس است. بیشترین خطر انتقال ویروس در مرحله‌ای است که روی پوست، زخم تاول مانندی به‌وجود آمده باشد؛ اما زمانی که تاول‌ها خشک شده و ظرف چند روز بسته می‌شوند، خطر سرایت به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد. با این حال خطر انتقال بیماری همیشه وجود دارد و به وجود نشانه و تاول و یا فقدان آن ارتباطی ندارد؛ زیرا گاهی اوقات بدون وجود هیچ زخمی، ویروس وارد بزاق می‌شود. علی‌رغم تصور عموم، ویروس از طریق حوله یا لباس به فرد دیگر منتقل نمی‌شود.
علائم و نشانه‌های تب‌خال
یکی از نشانه‌های ابتلا به ویروس تب‌خال، تاول‌های ریز قرمز و کوچک در یک منطقه از پوست است. این تاول‌ها به سرعت خشک شده و درمان می‌شوند، ولی ویروس آن ممکن است تا چند هفته در بدن باقی بماند؛ به همین دلیل تا مدتی پس از درمان نیز امکان انتقال ویروس وجود دارد. ولی اگر این تاول‌ها بعد از چند هفته خوب نشد، باید در جستجوی علت بود؛ زیرا تب‌خال به سرعت و ظرف چند روز درمان می‌شود. هنگامی که تب‌خال‌ها در حال خشک شدن هستند، گاهی خارش می‌گیرند. در برخی بیماران نیز قبل از بروز تاول‌ها، علائمی همچون احساس سوزش و یا سوزن سوزن شدن دیده می‌شود.
تب‌خال اولیه دهان
هرپس اولیه به اولین اپیزود از نشانه‌ها پس از عفونت اشاره میکند که اغلب با زخم‌های دردناک روی لب‌ها، لثه و دهان همراه است. برخی افراد وقتی اولین بار به این عفونت مبتلا می‌شوند، نشانه‌هایی مثل تب، تورم غدد، خونریزی لثه‌ها و درد در ناحیه زخم‌ها دارند. این علائم و نشانه‌ها ممکن است تا چند روز ادامه داشته باشند و موجب اشکال در خوردن و آشامیدن شوند که همین امر نیز به خودی خود منجر به کم آبی بدن می‌شود. این زخم‌های شدید معمولاً ظرف دو الی سه هفته کاملاً بهبود می‌یابند. سیستم ایمنی بدن به‌طور خودکار برای مقابله با این ویروس، آنتی‌بادی ترشح میکند. این آنتی‌بادی علاوه بر جلوگیری از عود عفونت، شدت علائم را نیز کاهش می‌دهد و از انتقال ویروس به سایر نقاط بدن جلوگیری به عمل می‌آورد، در غیر این صورت، ویروس به راحتی می‌توانست به سایر نقاط بدن منتقل شود و آنها را عفونی کند؛ مثلاً با شستن صورت، این ویروس به سایر نقاط صورت و دست‌ها نیز سرایت می‌کرد. شکل ظاهری تب‌خال به مکانی که در آن به‌وجود می‌آید، بستگی دارد. اگر چه دهان، شایع‌ترین محل عفونت و تشکیل تب‌خال است.
نواحی دیگری که امکان ابتلا به تب خال را دارند
هرپس لبی: این نوع تب‌خال روی لب ظاهر می‌شود و در صورت عود، معمولاً در همان محل قبلی با چند میلی‌متر فاصله به وجود می‌آید.
هرپس انگشتی: گاهی اوقات تب‌خال روی نوک انگشت ظاهر می‌شود. این امر به ویژه در دندانپزشکان و پزشکانی که بدون دستکش کار می‌کنند، اتفاق می‌افتد؛ زیرا ویروس به راحتی از دهان و بزاق بیمار به انگشت پزشک منتقل می‌شود.
هرپس گلایاتور: به دلیل قوی بودن نوع تب‌خال، به این نام معروف شده است که می‌تواند در هر جایی از بدن ظاهر شود؛ مثل صورت، گردن، بازو و …
نشانه‌های تب‌خال
این عفونت با لکه‌های قرمز ملتهب آغاز و تبدیل به تاول و در نهایت تبدیل به زخم می‌شود. این دوره دو الی سه روز طول خواهد کشید و اغلب پس از حداکثر ۱۰ روز زخم‌ها به‌طور کامل ناپدید می‌شوند و پوست به حالت عادی باز می‌گردد. در هرپس اولیه فرایند درمان دو الی سه هفته طول می‌کشد؛ اما درد ممکن است تا شش هفته نیز وجود داشته باشد.
عوارض احتمالی
تب‌خال می‌تواند از یک قسمت به قسمت دیگری از بدن سرایت کند. به طور مثال، لمس کردن تب‌خال لبی می‌تواند منجر به تب‌خال انگشتی شود. احتمال این سرایت در روزهای اولیه بیشتر است؛ زیرا زمانی که سیستم ایمنی بدن، ویروس را شناسایی و علیه آن، آنتی‌بادی تولید کند. احتمال گسترش تب‌خال کمتر می‌شود. در بیشتر مواقع (نه همیشه)، آنتی‌بادی در جلوگیری از گسترش تب‌خال موفق است. عارضه جدی‌تری که احتمال ابتلا به آن وجود دارد، تب‌خال چشمی است که چشم نیز درگیر می‌شود و در صورتی که درمان به‌درستی صورت نگیرد، به آسیب‌های جدی و یا حتی کوری منجر می‌گردد. به ندرت ممکن است عفونت به مغز برسد و باعث آنسفالیت شود؛ اما در صورت اتفاق، بیمار در بیمارستان بستری می‌شود و داروهای ضد ویروسی داخل وریدی برای او تجویز می‌گردد. تب‌خال، در افرادی که دچار نقص سیستم ایمنی هستند، بیشتر رخ می‌دهد؛ مانند کسانی که تحت شیمی درمانی قرار دارند و یا افرادی که سرما خورده‌اند. در تعداد کمی از افراد، شیوع تب‌خال با اریتم ندورز همراه است که یک واکنش غیر اختصاصی پوستی می‌باشد؛ به این معنی که پوست دچار توده‌های قرمز رنگ و دردناکی، معمولاً روی پاها می‌شود. این مشکل نیز ظرف شش هفته برطرف خواهد شد.
تشخیص
تب‌خال معمولاً تنها از روی ظاهر تشخیص داده می‌شود و برای تشخیص عفونت نیز آزمون‌های مختلفی وجود دارد. ویروس ۴۸ ساعت قبل از تاول زدن در آزمایشگاه قابل تشخیص است. آزمایش خون در تشخیص چندان مؤثر نیست. تنها زمانی آنتی‌بادی موجود در خون قابل تشخیص است که فرد قبلاً به این بیماری مبتلا شده باشد و وجود آنتی‌بادی در خون، لزوماً به معنی ابتلا به تب‌خال نخواهد بود.
درمان تب‌خال
در حال حاضر هیچ واکسن و یا درمان قطعی برای ویروس تب‌خال وجود ندارد؛ با این حال اجتناب از عوامل تسریع کننده بیماری، مثل آفتاب سوختگی یا استرس، موجب پیشگیری از آن می‌شود. در واقع درمان تب‌خال به معنی کاهش مدت زمان بهبود زخم، کاهش درد و در موارد خاص، جلوگیری از عود بیماری است.
درمان بدون دارو: شستن مداوم دست‌ها از گسترش ویروس به سایر نقاط بدن و سرایت آن به سایر افراد جلوگیری خواهد کرد. استفاده از کمپرس سرد، درد را کاهش می‌دهد و مانع از خشک شدن و ترک خوردن تب‌خال می‌شود.
داروهای موضعی: بیشتر داروهای موضعی، فقط علائم بیماری را تسکین می‌دهند و در مدت زمان بهبود چندان تأثیرگذار نخواهند بود. استفاده از بی‌حس کننده‌های موضعی که حاوی ۵ – ۲۰ درصد بنزوکائین، ۵/۰ – ۴ درصد لیدوکائین، ۲ درصد تتراکائین و ۲۵/۰ – ۱ درصد دیبوکائین هستند، فقط درد، سوزش و خارش را کاهش می‌دهد. مؤثرترین داروی موضعی که معمولاً استفاده از آن به بیماران توصیه می‌شود، ژل زیلاکتین (Zilactin) و لیپاکتین (Lipactin) است.
داروهایی همچون «Allantoin» و «Dimethicone» و وازلین نیز به حفظ رطوبت زخم کمک و از ترک خوردن آن جلوگیری میکند. استفاده از کرم‌های ضد آفتاب نیز مانع از شیوع بیماری می‌شود. در صورت درد بیش از حد، برای تسکین آن می‌توان از آسپرین، ایبوپروفن و استامینوفن استفاده کرد. کرم دوکازانول (Docosanol) به درمان سریع‌تر کمک میکند. اگر این کرم در اولین ساعات بروز نشانه‌های تب‌خال مصرف شود، زمان التیام و درمان را کاهش می‌دهد و باید دست کم پنج بار در روز مصرف شود. عوارض جانبی مصرف این کرم، ایجاد خارش در محل مصرف می‌باشد. درمان و استفاده از داروهای موضعی همچون «Zovariax» پنج درصد و «Denavir» ۱ درصد نیز موجب کاهش درد می‌شود و تقریباً سرعت درمان را تا ۱۲ ساعت (یک نیم روز) افزایش می‌دهد. کرم «Zovarian» پنج بار در روز و کرم «Denavir» هر دو ساعت یکبار به مدت یک هفته باید استفاده شود. در حال حاضر داروهای خوراکی که برای درمان این ویروس توسط FDA تأئید شده‌اند، عبارتند از: آسیکلوویر، والاکسی کلاویر و فامی کلاویر (Valacycbvir,Acyclovir,Famciobvir).
داروی فامی کلاویر روی کودکان آزمایش نشده است، ولی علائم بیماری و مدت زمان عود بیماری را در بزرگسالان کاهش می‌دهد؛ به ویژه هنگامی که در اولین ساعات بروز نشانه‌ها استفاده گردد. اغلب این داروها، عوارض جانبی بسیار کمی دارند؛ اما شایع‌ترین عوارض آنها سردرد، حالت تهوع و استفراغ است. داروی والاکسی کلاویر به صورت خوراکی و مدت استفاده آن یک روز است و ۲ گرم از آن در هر ۱۲ ساعت تجویز می‌شود. داروی فامی کلاویر در یک دوز و ۱۵۰۰ میلی‌گرم به صورت خوراکی و آسیکوویر نیز به صورت خوراکی و ۴۰۰ میلی‌گرم به مدت پنج روز و هر روز پنج بار تجویز می‌گردد. استفاده از این داروها، در دوران بارداری کاملاً بی‌خطر است. از داروهای Acyclovir و Valacyclovir نیز می‌توان در دوران شیردهی استفاده کرد.
با این وجود بهتر است قبل از مصرف با پزشک مشورت شود. افرادی که در عرض چهار ماه بیش از دو بار به این ویروس مبتلا شوند؛ به‌طوری که زندگی روزمره آنها تحت تأثیر قرار گیرد، لازم است از روش‌های جدی‌تر و البته مؤثرتری استفاده کنند. FDA تأئید کرده است که استفاده روزانه از والاکسی کلاویر Valacyclavir در افرادی که سیستم ایمنی طبیعی دارند، موجب سرکوبی ویروس می‌شود. مکمل‌های لیزین، لاکتو با سیلوس اسید و فیلوس، مرکبات، ویتامین E,C و B12 نیز در درمان تب‌خال مؤثرند. اگر چه صرفاً استفاده از آنها به عنوان یک شیوه تک داروئی توصیه نمی‌شود.
سپاس از دکتر سیمین ابراهیم زاده
منبع : سایت زیباشو