جزوه درس به درس علوم ششم ابتدایی درس 1 تا 7
فصل 1 علوم ششم زنگ علوم
مهارت های یادگیری علوم : مهارت های علمی هستند که به شما در یادگیری علوم تجربی کمک می کنند . راه و روش یادگیری علوم را به شما نشان می دهد .
مهارت های یادگیری علوم عبارت است از :
مشاهده
جمع آوری اطلاعات
یادداشت برداری
فرضیه و پیش بینی
طراحی آزمایش
اندازه گیری
تفسیر کردن و نتیجه گیری
یادآوری مشاهده : یعنی جمع آوری اطلاعات درباره محیط اطراف با استفاده از حواس مختلف
فرضیه : پاسخ احتمای برای سوال یا مساله ما می باشد که قابل آزمایش است .
یک کاوشگری :
مشاهده : برخورد یک شهاب سنگ ، گودال بزرگی در زمین ایجاد کرده است
طرح سوال : اندازه شهاب سنگ چه اثری در اندازه گودال دارد
فرضیه سازی : هرچه اندازه شهاب سنگ بزرگ تر باشد گودال ایجاد شده بزرگ تر خواهد بود
طراحی یک آزمایش شبیه سازی شده :
چه چیزی تغییر می کند : اندازه تیله
چه چیزی را اندازه می گیریم : قطر دهانه گودال
چه چیزی را ثابت نگه می داریم : فاصله تیله از خاک – نوع خاک
نتیجه گیری : قطر گودال ایجاد شده توسط تیله بزرگ تر بیشتر از قطر گودال ایجاد شده توسط تیله کوچک تر می باشد
پس فرضیه ثابت شد و تبدیل به نظریه می شود اندازه شهاب سنگ در اندازه گودال تاثیر دارد
و هر چه بزرگ تر باشد قطر گودال ایجاد شده بیشتر خواهد بود
روش علمی
روش علمی در حقیقت همان روندی است که در جریان یک تحقیق علمی روی می دهد .
محققان و دانشمندان برای حل علمی مسایل و یافتن پاسخ برای پرسش های خود ، روش علمی را به کار می برند .
شامل مراحل زیر است
مشاهده : جمع اوری اطلاعات با حواس پنجگانه بینایی – چشایی – لامسه – شنوایی – بویایی که بیشتر اطلاعات از طریق حس بینایی دریافت می شود
پرسش یا طرح مساله : مشخص کردن مساله یا پرسش مرحله دوم تحقیق علمی می باشد
بیان فرضیه : بیان پاسخ یا راه حل احتمالی به پریش را فرضیه می گویند . فرضیه باید منطقی و قابل آزمایش کردن باشد تا درستی یا نادرستی آن مشخص شود .
آزمایش و تکرار آزمایش : تحقیق و بررسی و انجام آزمایش برای بدست آوردن پاسخ پرسش در این مرحله انجام می شود .
معمولا اگر آزمایش انجام شود و یا اندازه گیری انجام شود این کار را چندین بار تکرار می کنند تا نتایج درست تری بدست آورند
نتیجه گیری و بیان نظریه : پاسخ اثبات شده و یا فرضیه ای که صحت آن اثبات شده باشد را نظریه می گویند .
نظریه در واقع پاسخ صحیح و بدست آمده برای پرسش است
فصل 2 علوم ششم سرگذشت دفتر من
ثبت اطلاعات : قبل از اختراع کاغذ انسان های گذشته آثار علمی و فرهنگی و هنری خود را بر روی دیوار غارها و تنه درختان و سنگ و پوست جانوران یا روی فلزات ثبت می کردند .
روش های ثبت و نگه داری اطلاعات در گذشته های دور :
نقاشی روی دیوار غارها نوشتن روی چوب نوشتن روی چرم و پوست نوشتن روی سنگ
ثبت و نگهدای اطلاعات به این روش ها مزایا و معایبی دارد :
مزایا :
باقی ماندن اطلاعات به مدت طولانی ماندگاری زیاد
قطع نکردن درختان برای تولید کاغذ و نداشتن آلودگی برای محیط زیست
رایگان بودن
معایب :
کم بودن فضا برای ثبت اطلاعات زیاد و گسترده
مشکل بودن و زمان بر بودن نوشتن روی سنگ و چوب و چرم
جابجایی بسیار سخت سنگ و چوب
در دسترس نبود سنگ و چوب و …. برای همه
طبقه بندی مواد :
– مواد طبیعی : موادی هستند که در طبیعت یافت می شوند و تقریبا به همان شکل مورد استفاده قرار می گیرند
مانند سنگ – پشم – پوست – چوب – پنبه – ماسه – نفت خام
– مواد مصنوعی : موادی هستند که انسان آن ها را از مواد موجود در طبیعت می سازد
مانند کاغذ – پلاستیک – پارچه – داروهای شیمیایی – مداد و کیف
نکته : بیشتر مواد و وسایلی که امروزه از آن استفاده می کنیم مصنوعی هستند و به طور طبیعی یافت نمی شوند
منشا همه مواد طبیعی و مصنوعی ، مواد طبیعی هستند
مانند :
پارچه که منشا آن پنیه یا پشم یا ابریشم یا مواد نفتی است
شیشه که منشا آن شن های بیابانی است
کاغذ که منشا آن چوب است
هر آن چه باید درباره کاغذ بدانید :
– کاغذ یک ماده مصنوعی است
– کاغذ در حدود 700 سال پس از میلاد مسیح توسط مسلمانان در شهر سمرقند ساخته شد
– ماده اصلی و خام مورد نیاز برای ساخت کاغذ چوب ا ست
– کاغذ را به جز چوب می توان از نیشکر و پنبه هم تهیه کرد
– از میان اجزای تشکیل دهنده ی درخت فقط ساقه ، تنه ی محکم و شاخه های چوبی درختان تنومند برای تهیه کاغذ مناسب
است
– برای تهیه 200 جلد کتاب یا دفتر 500 برگی تقریبا 3 اصلی درخت قطع می شود
کاربردهای کاغذ :
– چاپ اسکناس – تولید روزنامه و مجله و کتاب
– چاپ تمبرهای پستی – تهیه نقشه
– تهیه مقوا و کارت – تهیه کاغذ دیواری
مراحل تولید کاغذ :
– بریدن درخت فیزیکی – حمل الوار به کارخانه
– کندن پوست تنه ی درخت – تبدیل چوب به تکه های ریز چوب فیزیکی
– تبدیل چیپس چوب به خمیر و از بین بردن رنگ آن شیمیایی
– خشک کردن خمیر و تهیه کاغذ فیزکی
نکته : در مرحله 5 که خمیر کاغذ تولید می شود و رنگ زرد آن از بین می رود تغییر شیمیایی است
در مراحل دیگر ( بریدن درخت – کندن پوست تنه ی درخت و تبدیل آن به تکه های ریز چوب ) تغییر فیزیکی است
برای سفید کردن خمیر کاغذ و از بین بردن رنگ زرد آن از مواد رنگ بر و سفید کننده استفاده می شود
مواد رنگ بر و سفید کننده
آب اکسیژنه
گاز کلر
آب ژاول وایتکس
قبل از تماس آب اکسیژنه با پوست بپرهیزید آب اکسیژنه را در جای تاریک نگه داری کنید
علت اضافه کردن سرکه به محلول در آزمایش از بین بردن رنگ کاغذ افزایش پیاداری و ماندگاری آب اکسیژنه است که آب اکسیژنه زمان کافی برای از بین بردن رنگ محلول را داشته باشد
آب اکسیژنه نمی تواند رنگ همه مواد را از بین ببرد زیرا ان ها نیز مانند آب اکسیژنه گاهی رنگ بر هستند
به جای آب اکسیژنه می تواند از آب ژاول وایتکس و گاز کلر استفاده کرد
آب اکسیژنه را در محیط تاریک و خنک نگهداری کنید زیرا نور و گرما آب اکسیژنه را تجزیه می کند و به آب و اکسیژن تبدیل می کند
فصل 3 علوم ششم کارخانه کاغذ سازی
جنس بیشتر وسایل کارخانه کاغذ سازی از فلز آهن است . از فلز آهن نه تنها در کارخانه کاغذ سازی و صنعت تولید کاغذ ، بلکه در کارخانه ها و صنایع مختلف به طور گسترده ای استفاده می شود
ویژگیهای فلز آهن :
در دمای بالا گداخته می شود شکل پذیر است
رسانای گرما و جریان برق است در رطوبت به آسانی زنگ می زند
از آب سنگین تر است و در آن فرو می رود
فلزهای دیگری نیز مانند طلا و مس و آلومینیوم و سرب ویژگی هایی شبیه آهن دارند
ویژگی های مشترک فلزها :
به جز جیوه همگی جامد هستند رسانای گرما هستند
رسانای جریان برق هستند سطح براقی دارند
چکش خوار هستند بیشتر آن ها سنگین بوده و در آب فرو می روند
نکته : فلز سرب سمی است و باید از تماس با آن خودداری شود
اسیدها ؛
گروهی از مواد هستند که در زندگی روزانه ی ما و صنایع مختلف ( مانند تهیه خمیر کاغذ ) کاربرد دارد
دسته بندی اسیدها :
خوراکی : سرکه ، آبلیمو ، پرتقال ، کیوی ، نوشابه های گاز دارصنعتی : جوهر نمک
نکته : اسیدهای خوراکی ترش مزه هستند
ویژگی اسیدهای صنعتی :
سمی هستند – غیر قابل لمس کردن هستند – غیر قابل خوردن هستند
شناسایی اسیدها :
برای شناسایی اسیدها از کاغذ پی اچ استفاده می شود
آنچه درباره جوهر نمک باید بدانید:
– جوهر نمک یک اسید صنعتی و قوی است
– از جوهر نمک به عنوان یک ماده ی جرم گیر برای تمیز کردن سرویس های بهداشتی استفاده می شود
– جوهر نمک رانباید با مواد دیگر به خصوص سفید کننده مانند وایتکس مخلوط کرد زیرا یک گاز سمی تولید می کند
– هنگام استفاده از جوهر نمک باید از دستکش و ماسک استفاده شود
– جوهر نمک مانند دیگر اسیدها سنگ مرمر را حل می کند و گاز کربن دی اکسید را تولید می کند
– جوهر نمک رنگ سبز برگ ها را از بین می برد باعث از بین رفتن سبزینه می شود
فصل 4 علوم ششم سفر به اعماق زمین
سفر به اعماق فضا آرزوی خیلی از انسان هاست اما سفر به اعماق زمین کمی فرق م کند و سفر عجیب و متفاوتی است
بهترین وسیله رفتن به درون زمین استفاده از امواج لرزه ای است .
امواج لرزه ای :
به امواجی گفته می شود که در اثر شکستن ناگهای سنگ های درون زمین در اثر زمین لرزه ایجاد می شود
کانون زمین لرزه :
به محل آزاد شدن انرژی زمین کانون زمین لرزه می گویند
نکته :
امواج لرزه ای می توانند از سنگ های مختلف درون زمین عبور کنند ولی از سنگ های سخت و متراکم تندتر و از سنگ های نرم و کم تراکم کندتر عبور می کنند
مقایسه ی سرعت امواج لرزه ای در اجسام مختلف :
همانطور که گفتیم سرعت امواج لرزه ای در اجسام و مواد متراکم ( جامدات ) بیشتر از اجسام و مواد کم تراکم تر (مایع و گاز ) است
مقایسه سرعت امواج در 3 جامد ˃ مایع ˃ حالت ماده گاز
نکته :
امواج صوتی مانند امواج لرزه ای از اجسام فلزی مانند میزآهنی سریع تر از چوب و پلاستیک عبور می کنند
ساختمان درونی زمین :
لایه های درونی زمین را به دو صورت تقسیم بندی می کنند
الف – از نظر ترکیب شیمیایی : 1 – پوسته 2 – گوشته 3 – هسته
ب – از نظر حالت مواد : 1 – سنگ کره 2 – خمیر کره 3 – گوشته ی زیرین 4 – هسته خارجی 5 –هسته داخلی
دانشمندان با استفاده از تغییرات سرعت امواج لرزه ای فهمیدند که کدام قسمت جامد و کدام قسمت مایع است
سنگ کره = پوسته + بخش جامد بالایی گوشته
گوشته بالایی : خمیر کره + بخش جامد بالایی گوشته
علت زمین لرزه ها و آتش فشان ها :
سنگ کره یک تکه نیست و از قطعاتی تشکیل شده است و حرکت قطعات سنگ کره بر روی خمیر کره باعث پیدایش زمین لرزه ها و آتش فشان هاست
حرکت قطعات سنگ کره بر روی خمیر کره
گفتیم که سنگ کره می تواند بر روی خمیر کره حرکت کند برای شبیه سازی این حرکت می توانید دو قطعه یونولیت انتخاب کنید
و آن ها را روی آب قرار دهید این دو قطعه یونولیت می توانند نسبت به هم سه نوع حرکت داشته باشند
می توانند از هم دور شوند می توانند به هم نزدیک شوند می توانند در کنار یا امتداد هم بلغزند و حرکت کنند
حرکت قطعات سنگ کره هم مشابه این سه نوع حرکت است این حرکت می تواند باعث آتش فشان یا زلزله شود
فصل 5 علوم ششم زمین پویا
زمین لرزه وقتی اتفاق می افتد که سنگ کره در اثر نیروی حاصل از درون زمین می شکند درست مثل چوب خشک که سریع تر از چوب تر می شکند
نکته :
زمین در بعضی از قسمت ها مانند پوسته ، حالت شکننده دارد بنابراین اگر به این قسمت ها نیرو وارد شود می شکند
نکته :
انرژی حاصل از شکستن سنگ کره به صورت امواج لرزه ای از داخل زمین به سطح آن می رسد و باعث تخریب بناها و تغییراتی در سطح زمین می شود
نکته :
وقوع زمین لرزه های خفیف باعث آزاد شدن انرژی درونی زمین و جلوگیری از وقوع زمین های بزرگ تر می شود
نکته :
احتمال زمین لرزه در جاهایی که پوسته ی زمین دارای شکستگی )گسل( است بیشتر است
لرزه نگار وسیله ای است که شدت زمین لرزه را ثبت می کند
ساختمان یک کوه آتشفشان :
بخش های مختلف یک آتشفشان :
مخروط – دهانه – جریان گدازه – مواد جامد آتشفشانی
مواد آتش فشانی
– مایع : به ماده ی مذابی که از دهانه آتش فشان خارج می شود گدازه می گویند
– گاز : مهم ترین گازهای خارج شده از دهانه ی آتش فشان بخار آب و دی اکسید کربن است برای تولید یکی از گازهای آتش فشانی می توانید آزمایش انجام دهید
دریک لیوان مقداری جوش شیرین ریخته سپس کمی سرکه به آن اضافه کنید
طی واکنش این دو ماده با یکدیگر مقداری گاز کربن دی اکسید تولید می شود
– جامد : از دهانه آنش فشان ذرات ریز و درشت جامد به هوا پرتاب می شود خاکسترهای خارج شده از دهانه آتش فشان جزء مواد جامد بسیار ریز محسوب می شوند
در اثر فعالیت آتش فشان ها سنگ های آتش فشانی بوجود می آید که انواع مختلف دارند
توف آتش فشانی که مصالح ساختمانی محسوب می شود
پوکه معدنی که در مصالح ساختمانی کاربرد دارد در سقف و دیوارهای پیش ساخته ساختمان ها سنگ پا که قدرت سایندگی زیادی دارد
و در حمام و در صنایع چوب بری به عنوان ساینده استفاده می شود
فصل 6 علوم ششم ورزش و نیرو 1
نیروها در تمام زندگی ما وجود دارند و ما می توانیم اثر آن ها را روی اجسام مختلف حس کنیم
اثر نیرو
اثرات نیرو بر اجسام مختلف متفاوت است . مثلا وارد کردن نیرو به یک جسم ساکن می تواند باعث شروع حرکت جسم شود
نیروی وارد شده به یک جسم متحرک می تواند باعث توقف جسم ، تغییر جهت جسم ، کند یا تند شدن حرکت جسم شود
اثر نیرو :
شروع به حرکت جسم
تغییر اندازه سرعت جسم ( کند شدن حرکت )
توقف جسم
تغییر اندازه سرعت جسم ( تند شدن حرکت )
تغییر جهت حرکت جسم
تغییر شکل جسم
نکته :
حداقل دو جسم باید بر هم اثر کنند تا نیرو ایجاد شود زیرا نیرو ناشی از اثر متقابل بین دو جسم است
بنابراین نیرو تا زمانی وجود دارد که دو جسم بر یکدیگر اثر می کنند
فصل 7 علوم ششم ورزش و نیرو 2
در درس قبل یاد گرفتید که به هنگام هل دادن اتومبیل یا در مسابقه ی طناب کشی ، دو جسم به یکدیگر نیرو وارد می کنند .
درهر دوی این مثال ها دو جسم حتما باید با هم تماس داشته باشند تا بتوانند به یکدیگر نیرو وارد کنند
به نیروهایی که دو جسم بر اثر تماس به یکدیگر نیرو وارد می کنند نیروهای تماسی گفته می شود
نیروهای غیر تماسی نیروهایی وجود دارند که بدون تماس با جسم می توانند بر آن اثر کنند به این نیروها نیروهای غیر تماسی گفته می شود
وقتی توپی در دست ما قرار دارد ساکن است هنگامی که آن را رها می کنیم توپ شروع به حرکت می کند .
خواندیم که وقتی یک جسم ساکن شروع به حرکت می کند حتما به آن نیرو وارد شده است . در این مثال زمین به توپ نیرو وارد کرده و باعث شروع حرکت توپ شده است .
زمین می تواند به همه اجسام نزدیک خود نیرو وارد کند و آن ها را به طرف خود بکشد .
به این نیرو نیروی گرانشی یا نیروی جاذبه زمین گفته می شود
وقتی شیر آب را باز می کنیم آب بلافاصله به سمت زمین جریان پیدا می کند در این مثال هم زمین به آب نیرو وارد می کند و آن را به سمت خود می کشد
نیروی جاذبه زمین یک نیروی غیر تماسی است چون می تواند بدون تماس با جسم بر آن اثر کند وزن جسم
در سال های قبل یاد گرفتید که جرم یک جسم به مقدار ماده تشکیل دهنده ی آن جسم بستگی دارد
و واحد اندازه گیری آن کیلوکرم است برای اندازه گیری جرم معمولا از ترازو استفاده می کنند
اما بیشتر مردم به جای کلمه جرم از کلمه وزن استفاده می کنند مثلا می گویند وزن این کوله پشتی 2 کیلوگرم است
ولی درست این است که بگوییم که جرم این کوله پشتی 2 کیلوگرم است و وزن یک جسم نیروی جاذبه ای است که زمین به یک جسم وارد می کند
نیروی مغناطیسی :
برای شناختن نیروی مغناطیسی آزمایش زیر را انجام دهید . دو قطعه آهن ربای شبیه به هم و تعداد مداد استوانه ای تهیه کنید .
یکی از آهن رباها را روی مدادها قرار دهید و آهن ربای دیگر را یک بار از طرف قطب همنام ( سرهای هم رنگ ) به این آهن ربا نزدیک کنید
دقت کنید که آهن رباها با یکدیگر تماس پیدا نکنند می بینید که دو آهن ربا همدیگر را هل داده و از هم دور می شوند
نیروی الکتریکی :
دو میله ی پلاستیکی مثل خودکار پلاستیکی ( یا نی پلاستیکی ) انتخاب کنید .
دو سر میله ها را یه پارچه ابریشمی یا موهای خود ( خشک و تمیز باشد ) مالش دهید .
یکی از میله ها را از میز آویزان کنید حالا سر میله ی دیگر را به سر میله ی آویزان شده نزدیک کنید .
می بینید که میله ها یکدیگر را هل داده و از هم دور می شوند پس به هم نیرو وارد کرده اند
اصطکاک :
وقتی که دوچرخه سواری می کنید باید مدام پدال دوچرخه را بچرخانید تا حرکتتان ادامه پیدا کند در غیر این صورت سرعت دوچرخه به تدریج کم می شود و سپس می ایستد .
به نیرویی که باعث کند شدن حرکت می شود نیروی اصطکاک می گوییم .
این نیرو همیشه خلاف جهت حرکت بر جسم اثر می گذارد
نیروی مقاومت هوا :
وقتی یک جسم در هوا حرکت می کند ، ذرات هوا به آن جسم نیروی مقاومی وارد می کند به این نیرو نیروی مقاومت هوا می گوییم .
اجسام برای این که بتوانند در هوا حرکت کنند باید بتوانند بر این نیرو غلبه کنند برای این کار باید شکل آن ها را طوری طراحی کنند
که نیروی مقاومت هوای وارد بر آن ها کمترین مقدار ممکن باشد .
حتماً بخوانید: