امروزه آلرژی‌های غذایی و عدم تحمل غذاها بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است و تعداد زیادی از والدین خواستار انجام آزمایش‌های لازم برای اطلاع از آلرژی‌های غذایی و عدم تحمل غذا در فرزندشان هستند. عدم تحمل غذا عبارت است از واکنش بدن به مواد موجود در غذاها که می‌توانند خاصیت سمی، دارویی و متابولیک داشته باشند؛ در حالی که آلرژی‌های غذایی واکنش‌های ناشی از وجود مواد با خاصیت ایمونوگلوبولینی E در غذاهاست. در متون علمی برای آلرژی‌های غذایی و عدم تحمل غذاها از واژه «واکنش‌های نامطلوب در برابر غذا» استفاده می‌شود
تفاوت آلرژی غذایی و عدم تحمل غذا در این است که عدم تحمل غذا، برخلاف آلرژی غذایی وابسته به سیستم ایمنی نیست.
آلرژی‌های غذایی وابسته به ایمونوگلوبولین E، معمولا دو ساعت پس از مصرف غذای محرک بروز می‌کند که این واکنش‌ها حتی می‌توانند کشنده باشند. آلرژی‌ها ممکن است نسبت به موادی مانند آلودگی هوا، جلبک‌ها، مواد گیاهی موجود در هوا یا به صورت آتوپیک باشد که از مهم‌ترین نوع آلرژی آتوپیک می‌توان به بیماری آسم اشاره کرد.
سیستم ایمنی بدن به طور معمول سعی بر پاک کردن بدن از مواد آنتی‌ژن (مانند ویروس‌ها، باکتری‌ها و مواد خارجی در بافت‌ها) دارد. در آلرژی علاوه بر این واکنش، حساس‌سازی نیز به‌وجود میآید که در تماس‌های بعدی فعال خواهد شد.
از علائم آلرژی‌های غذایی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱-علائم مربوط به دستگاه گوارش: درد شکم، تهوع، استفراغ، اسهال، خونریزی دستگاه گوارش، آنتروپاتی دفع پروتئین،
۲- علائم پوستی: زخم‌های بازشونده در پوست، ادم، خشکی پوست، التهاب پوست، خارش پوست، قرمز شدن پوست (گر گرفتن)
۳- علائم تنفسی: گرفتگی بینی، آسم، سرفه همراه با ترشحات، ادم راه‌های تنفس، باریک شدن راه‌های هوایی، سندرم تنفسی Heiner که ناشی از مصرف شیر است.
۴- علائم سیستمیک: شوک آنافیلاکسی، افت فشارخون، ضربان نامنظم قلب
۵- علائم ثابت‌نشده: اختلالات رفتاری، خستگی، التهاب گوش میانی، عوارض عصبی، عوارض عضلات اسکلتی، سردردهای میگرنی.
از مهم‌ترین مشکلات ناشی از عدم تحمل غذاها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- مشکلات روده‌ای – معده‌ای:
– عدم تحمل لاکتوز که در اثر مصرف غذاهای حاوی لاکتوز (شیر) به‌وجود میآید. از علائم این عارضه می‌توان به اسهال، نفخ و شکم‌درد اشاره کرد. این عارضه به دلیل فقدان آنزیم لاکتاز به‌وجود میآید که بیمار قادر به هضم لاکتوز شیر نیست.
– بیماری فاویسم که در اثر مصرف یا تماس با باقلا به‌وجود میآید. این عارضه به علت فقدان آنزیم گلوکز – ۶- فسفات دهیدروژناز ایجاد می‌شود و از علائم آن کم‌خونی همولیتیک می‌باشد. این بیماری نسبتا شدید بوده و تماس با باقلا ممکن است عوارض شدیدی را در بیمار به‌وجود آورد.
– بیماری فیبروز کیستیک که هضم غذاهای چرب به خوبی صورت نمی‌گیرد و بیمار پس از مصرف چربی دچار مشکلات روده‌ای – معده‌ای می‌شود.
– بیماری‌های کیسه‌صفرا که در این بیماری نیز هضم غذاهای چرب به خوبی صورت نمی‌گیرد و بیمار بعد از مصرف چربی دچار مشکلات روده‌ای – معده‌ای می‌شود.
۲- مشکلات و عوارض مادرزادی:
– بیماری فنیل کتون اوریا (PKU): در این بیماری به دلیل فقدان آنزیم‌های لازم برای متابولیسم اسید آمینه فنیل‌آلانین، مصرف مواد غذایی حاوی فنیل آلانین موجب عقب‌افتادگی ذهنی در کودکان شیرخوار می‌شود. این بیماران (عمدتا نوزادان) باید از شیرهای مخصوص بدون فنیل آلانین استفاده کنند.
– بیماری گالاکتوزمیا: در این بیماری به دلیل نبود آنزیم‌های لازم برای متابولیسم گالاکتوز، دریافت گالاکتوز یا لاکتوز (موجود در شیر) موجب استفراغ، تهوع و اختلال در رشد می‌شود. این بیماران (عمدتا نوزادان) باید از شیرها و غذاهای بدون لاکتوز که در بازار یافت می‌شود استفاده کنند.
۳- واکنش‌ها به موادی که خاصیت دارویی دارند
– واکنش به فنیل اتیل آمین موجود در شکلات و پنیر کهنه که موجب سردردهای میگرنی می‌شود.
– واکنش به تیرامین موجود در پنیر چدار، پنیر فرانسوی، مخمر و ماهی‌های کنسرو‌شده که به سردردهای میگرنی منجر می‌گردد.
– واکنش به هیستامین که در نتیجه مصرف پنیرهای تخمیرشده، غذاهای تخمیرشده، ماهی تن کنسرو‌شده و ساردین به‌وجود میآید. از عوارض این واکنش می‌توان به سردرد و کاهش فشارخون اشاره کرد.
۴- واکنش به افزودنی‌های غذایی:
– واکنش به تارتارازین که در نتیجه مصرف نوشابه‌های گازدار به‌وجود میآید و منجر به گرگرفتگی و آسم می‌شود.
– واکنش به بنزوئیک اسید یا بنزوآت سدیم‌که در نتیجه مصرف نوشابه‌های گازدار، بعضی از پنیرها، بعضی مارگارین‌های بدون نمک و غذاهای حاوی سیب‌زمینی فرآوری‌شده به‌وجود میآید و منجر به گُر گرفتن و آسم می‌شود.
– واکنش به سولفیت‌ها: که در نتیجه مصرف میگو، میوه‌های خشک و سبزیجات خشک به‌وجود میآید و آسم حاد و بیهوشی در پی دارد.
افرادی که به بعضی از مواد غذایی حساس هستند، باید رژیم غذایی خود را با دقت انتخاب کنند. در بعضی موارد دیده شده است که مقدار بسیار کمی از غذایی خاص زندگی شخص را تهدید می‌کند. بهترین شیوه‌های مراقبت از رژیم غذایی به قرار زیر هستند:
۱- هنگامی که غذای‌تان را در رستوران میل می‌کنید، مشکل خود را به کارکنان آنجا بگویید تا در مورد غذایی که ممکن است برای شما حساسیت ایجاد کند، دقت و نکات لازم رعایت شود.
۲- هنگام خرید غذاهای آماده یا میان‌وعده‌ها، دقت کنید که از محتوای ماده غذایی مصرفی اطلاع کامل داشته باشید.
۳- مراقب مواد غذایی حساسیت‌‌زا که ممکن است در غذاهای مصرفی‌تان نهفته باشد، باشید.
۴- اگر غذایی به شما توصیه یا تعارف می‌شود، حتما از محتویات آن اطلاع حاصل کنید، زیرا ممکن است بیشترین محتویات آلرژی‌زای نهفته را داشته باشند.
۵- اگر دارویی برای بهبود حساسیت خود مصرف می‌کنید، همیشه آن را همراه خود داشته باشید.
۶- اگر هنگام غذا خوردن احساس کردید که حساسیت شما در حال آغاز شدن است، دست از غذا خوردن بکشید و با پزشک‌تان تماس گرفته و از او کمک بخواهید.
دکتر احمد ساعدی متخصص تغذیه و رژیم‌های درمانی
منبع:زیباشو