هیدروپونیک یا آبکشت چیست؟
هیدروپونیک یا آبکشت روش نوینی برای پرورش گیاهان است که در آن خاک زراعی بکار نمی رود. پایه و اساس این تکنیک عبارت است از تغذیه گیاه در محلولی که کلیه عناصر غذایی لازم و اساسی گیاه در آن وجود دارد. ریشه گیاه ممکن است یا مستقیما در محلول غذایی یا در بستری از مواد خنثی که آغشته به محلول غذایی است قرار گیرد
کشت هیدروپونیک یا آبکشت شیوهٔ کشت بدون خاک می‌باشد. در این نوع کشت متخصصان نیازهای غذایی گیاه را اندازه‌گیری کرده و به جای خاک با استفاده از آبی که به گیاه داده می‌شود با افزودن عناصر ماکرو و میکرو و نگهداشتن گیاه توسط مواد نگهدارنده بی‌اثر مانند پرلیت عملاً نیاز به خاک منتفی می‌شود.
هیدروپونیک یا آبکشت یکی از روشهای متداول کشت علوفه می باشد و با توجه به خشکسالی های متوالی در کشور ایران استفاده ازاین روش اجتناب ناپذیر است.
انواع کشت هیدروپونیک
کشت هیدروپونیک به صورت‌های گوناگونی اعمال می‌شود در ساده‌ترین و قدیمی‌ترین روش کشت هیدروپونیک گیاهان را در بسترهای از جنس کاه کشت می کرده و مواد غذایی را در اختیار گیاهان کشت شده دراین بسترها قرار می‌دهند. روشهای جدید تری نیز بکار برده می‌شود مانند روش NFT که در آن مواد غذایی بصورت یک لایهٔ نازک در اختیار گیاه قرار می‌گیرد. دو سیستم تغذیه گیاهان در هایدروپونیک وجود دارد:
سیستم باز:
که در آن عناصر شیمیایی ای (ماکرو و میکرو) که گیاه به آنها نیاز دارد، فقط یک بار در دسترس گیاه قرار می‌گیرد و بعد از استفاده، از پایین بسترهای کشت به وسیله سوراخهای تعبیه شده از قبل در زیر بسترها، خارج می‌شود.
سیستم بسته: که در آن مواد غذایی محلول در آب بیشتر از یک باراستفاده می‌شوند. برای اینکه محلول غذایی در سیستم بسته، باافت کیفیت روبرو نشود، باید دایما به وسیله دستگاه‌های کنترل کیفیت، اندازه گیری شود و آن قسمت از عناصر شیمیایی محلول در آب جاری در محدوده ریشه گیاهان، که جذب ریشه شده‌اند ومحلول دیگر آنها را با خود ندارد، به محلول، اضافه شوند.
بستر کشت هیدروپونیک
معمولا از مواد کدر، برای جلوگیری از ورود نور خورشید و همینطور جلوگیری از رشد خزه در محیط ریشه که از تمام جهات محصورند و فقط در قسمت قرار گیری گیاه باز هستند استفاده می‌شود. می‌توان از لوله‌های گشاد پلیکا، کیسه‌های نایلونی سیاه رنگ و مانند اینها برای ساخت بستر کشت استفاده کرد.
مواد غذایی موردنیاز درکشت هیدروپونیک
خاک دارای خاصیت تامپونی و بافری است. بدین مفهوم که اگر عنصری توسط گیاه جذب شد و غلظتش در محلول خاک کاهش پیدا کرد خاک این توانایی را دارد که از فاز جامد یا فاز تبادلی آن عنصر را آزاد و وارد محلول خاک کند و غلظت را به همان سطح اولیه خودش برگرداند. خاصیت تامپونی یا همان حفظ غلظت و آزاد کردن عناصر از فاز جامد یا تبادلی است. ولی در محلول‌های غذایی یا کشت هیدروپونیک تجدید غلظت وجود ندارد. در بعضی از سیستم ها ، محلول غذایی حالت چرخشی داشته و در یک محدوده (یا مخزنی) کمبود غلظت خود را جبران کرده و دوباره وارد سیستم خواهد شد که این خود یکی از مزیت‌های خاک در رابطه با کشت بدون خاک است.
در سیستم‌های بدون خاک در تغذیه گیاه از محلول‌های غذایی استفاده می‌کنند لذا برای تهیه محلول‌های غذایی از نمک‌های عناصری مانند نیترات پتاسیم و سولفات پتاسیم استفاده می‌کنند. معمولاً برای تهیه این محلول‌ها ، فرمول‌های غذایی متعددی پیشنهادشده است. برای هر گیاه خاص با توجه به نیاز غذایی آن گیاه ، فرمول غذایی خاصی تنظیم می‌شود. یعنی غلظت لازم در محلول غذایی کنترل می‌شود. به‌طوری‌که تمامی عناصر غذایی موردنیاز در آن به مقدار کافی وجود داشته باشند
کشت بدون خاک شامل انواعی از روشهای غیرمتعارف کاشت گیاهان است . مانند کشت آبی و کشت در ماسه و کشت در سنگریزه و کشت هوایی و کشت داخل لوله و …
کلمه هیدروپونیک برای اولین بار در آمریکا استفاده شد و مترادف با کشت بدون خاک است . ولی در آلمان و انگلیس کشت آب برای این روش هیدروپونیک می‌شود .
روش کشت گیاهان بدون خاک از سال‌ها قبل در فلسطین اشغالی استفاده می‌شده است . در این منطقه به دلیل کمبود آب‌وخاک این روش جایگزین مناسبی برای زراعت روشهای متداول است .
اهداف کشت هیدروپونیک
-
تولید میوه و سبزی تازه در زمین‌های خشک، سنگی، باتلاقی و زمین‌هایی که به هر دلیل غیرقابل کشت هستند. -
بهره‌برداری از اماکن متروکه مثل انبار، گاراژ و غیره -
کشت گیاهان علوفه‌ای به‌طور متوالی برای واحدهای کوچک دامداری -
صرفه‌جویی قابل‌ملاحظه در مصرف آب در مناطق که آب کمیاب است. -
بازده بیشتر در تولید سبزیجات و گل‌های خارج از فصل در گلخانه -
سهولت پیش‌بینی میزان عملکرد 7- کیفیت بهتر محصولات -
کاهش میزان ابتلا به بیماری‌های ارگانیک و انگلی گیاهان -
کاهش هزینه نیروی انسانی به علت حذف عملیاتی که به خاک مربوط می‌شود.
مزایای کشت هیدروپونیک
در این نوع کشت نیازی به شخم و آبیاری نیست و مصرف آب به صورت چشمگیری کاهش می‌یابد ٫ همچنین در این روش ضد عفونی کردن محیط رشد بسیار ساده و کم هزینه است. چون محلول غذایی به صورت مایع است به راحتی می‌توان آن را کنترل کرد. همچنین در جایی که خاک مناسب ندارد و یا دچار بعضی بیماری‌ها است قابل کشت می‌باشد. کنترل شرایط محیطی از جمله نور ٫ دما ٫ رطوبت ٫ و ترکیب هوا بسیار ساده تر است.
مزایای شاخص کشت هیدروپونیک عبارتند از:
1- کاهش سطح زیر کشت
۲- کاهش هزینه کاشت داشت برداشت
۳- کاهش مصرف آب
۴- کاهش مصرف کود
۵- کاهش هزینه خوراک دام
۶- کاهش واردات دانه
۷- افزایش محصولات دامی
معایب کشت هیدروپونیک
مهمترین عیب این روش نیاز به سرمایه گذاری بالا می‌باشد. زیرا تمام سیستم به صورت اتوماتیک می‌باشد. نیاز به افراد متخصص می‌باشد. آلودگی آبهای زیر زمینی هم در اثر مخلوط شدن با محلول غذایی مشکلی دیگر است. این معایب با توجه به سیر تکاملی و ایجاد تکنولژِی برطرف گردیده است در ضمن آلودگی آبهای زیر زمینی در سیستم بسته وجود ندارد که این روش توسط یکی از اعضائ مرکز پژوهشهای بدون خاک ایران در زمینه تولید علوفه هیدروپونیک ابداع شده است.
بیشتر بخوانید:
آشنایی با انواع کشت گلخانه ای
اهمیت گلخانه و مزایای کشت گلخانه ای
روش های کشت ایروپونیک و مزایای آن
