واقعیت هایی جذاب در رابطه با سیاره عطارد
عطارد یا تیر نخستین و نزدیکترین سیاره منظومه شمسی به خورشید است. از نظر اندازه نسبت به دیگر سیارات بعد از پلوتو کوچکترین آنها نیز به حساب می آید. نزدیکترین فاصله آن از خورشید تنها 9/45 میلیون کیلومتر دورترین فاصله آن 7/69 میلیون کیلومتر فاصله دارد. لذا همواره در اطراف خورشید حضور دارد و برای ما تنها در هنگام طلوع و غروب قابل رویت است.
این سیاره بسیار گرم است و درجه حرارت سطح آن در هنگام روز به حدود 427 درجه سانتی گراد و در شب به 173 درجه زیر صفر کاهش می یابد. عطارد هر 88 روز یک بار یک دور به گرد خورشید می چرخد ( دوره تناوب نجومی ).
در حالی که در مدت 5/58 روز یک دور به دور خود می چرخد ( حرکت وضعی ). در عطارد هیچ گونه جوی وجود ندارد، ولی برخی مطالعات وجود مقدار کمی گاز هلیوم را که گفته می شود از طریق بادهای خورشید به گرد این سیاره قرار گرفته اند اثبات می کند. شکل ظاهری این سیاره بسیار آبله گون است و چهره ای شبیه به کره ماه دارد.
عطارد نزدیکترین سیاره به خورشید است که در کنار جرم بزرگی به نام خورشید با آن جاذبه وحشتناکش قرار گرفته است. عطارد برای آن که در دل خورشید سقوط نکند و جذب آن نشود دست به مقابله زده است. برای این کار عطارد با سرعت سرسام آوری به گرد خورشید می چرخد و سریعترین سرعت چرخشی به دور مرکز منظومه شمسی را از آن خود کرده است.
این سرعت به حدی است که یک سال این سیاره کمتر از سه ماه به طول می انجامد. مدار این سیاره بیضی شکل است و با فاصله اندکی (به طور متوسط 9/57 میلیون کیلومتر) از خورشید و از روی زمین این سیاره در اطراف خورشید دیده می شود. گاهی کمی بعد از غروب خورشید در بالا دست خورشید و زمانی که به آن سوی این ستاره می رسد قبل از طلوع آفتاب در بالای افق شرقی دیده می شود.
حداکثر فاصله زاویه ای که این سیاره با خورشید دارد حدود 28 درجه است ( از دید زمین ). هنگامی که زاویه کشیدگی این سیاره در حدود 10 درجه است، از درون تلسکوپ به صورت هلال باریکی دیده می شود. لیکن زمانی که می خواهد از پشت خورشید عبور کند قرص روشن خود را به ما نشان نمی دهد.
با توجه به 7 درجه انحراف مدار گردش این سیاره به دور خورشید این سیاره در هر بار گردش از جلوی خورشید عبور نمی کند. بلکه از بالا یا پایین خورشید می گذرد. در طول 100 سال عطارد تنها دو بار همچون نقطه تاریک و سیاه رنگی از مقابل قرص خورشید عبور می کند. که به ترانزیت یا عبور معروف است که آخرین آن در سال 1383 بود.
حقایقی در مورد سیاره عطارد
شدیدترین نوسانهای دمایی در منظومهشمسی
اگرچه عطارد نزدیکترین سیاره به خورشید است، اما سطح آن می تواند به شدت سرد باشد. دما در طول روز می تواند به ۴۵۰ درجه سلسیوس برسد، اما دما در شب میتواند به منفی ۱۷۰ درجه سلسیوس هم کاهش پیدا کند. این نوسان با نوسان دماییِ بیش از ۶۰۰ درجه سلسیوس برابر میکند؛ بزرگترین میزان در میان سیارههای منظومهشمسی.
کوچکترین سیاره
عطارد کوچکترین سیاره در منظومه شمسی است. این سیارۀ کوچک قطری برابر با تقریبا ۴۸۷۶ کیلومتر دارد که با اندازۀ قاره آمریکا برابری میکند و تنها قدری بزرگتر از قمر زمین است. عطارد کوچکتر از «تیتان» قمر زحل و «گانیمد» قمر مشتری است. قبلا پلوتو را به عنوان کوچکترین سیاره در منظومهشمسی اعلام کرده بودند، اما پلوتو از رده سیارهها خارج شد و اکنون یک سیاره کوتوله است.
عطارد بازماندۀ برخورد یک سیارک غولپیکر است
به باور دانشمندان، یک سیارک غولپیکر تقریبا در ۴ میلیارد سال گذشته به عطارد برخورد کرد و گودال عظیمی به گستردگی ۱۵۴۵ کیلومتر پدید آورد. این گودال که «حوزه کالوریس» نامیده میشود، میتواند کل ایالت تگزاس را درون خود جای بدهد. محققان در محاسبات خود به این نتیجه رسیدهاند که این سیارک باید ۱۰۰ کیلومتر گستردگی داشته باشد.
مدار دیوانهوار عطارد
عطارد سریعتر از هر سیاره دیگری به دور خورشید میچرخد. این سیاره با سرعت ۱۸۰ هزار کیلومتر بر ساعت در مدار بیضوی خود حرکت میکند. عطارد تا فاصلۀ ۴۷ میلیون کیلومتری به خورشید نزدیک میشود و دورترین فاصله آن از خورشید معادلِ ۷۰ میلیون کیلومتر است.
این سیاره تنها طی ۸۸ روزِ زمینی یک دور چرخش به دور خورشید را کامی میکند. همچنین حرکت عطارد در مداری بیضیاش به دور خورشید به آهستگی تغییر جهت می دهد یا حرکت تقدیمی دارد. در نسبیت عام، این حرکت تقدیمی اضافی، با دخالت گرانش از طریق خمیش فضا-زمان توضیح داده میشود.
عطارد یخ دارد
دانشمندان فکر میکنند که درون گودالهای عطارد، یخ وجود دارد. قطبهای شمال و جنوب عطارد سرد و در سایه قرار دارند. لذا این فرصت را دارند تا “یخ آب” را در خود نگه دارند. شهابسنگها و دنبالهدارها شاید در گذشته به این مناطق راه پیدا کرده باشند و شاید هم بخار آب از بخشهای درونی عطارد به بیرون راه یافته و انجماد پیدا کرده است.
عطارد هسته آهنیِ بزرگی دارد
هستۀ آهنی عطارد تقریبا ۷۵ درصد از شعاع این سیاره را تشکیل میدهد. هسته آهنی دارای بیشترین مقدار آهن در مقایسه با همۀ سیارهها در منظومهشمسی است. دانشمندان هنوز نمیدانند که هسته آهنی و بزرگ عطارد در طی چه فرایندی شکل گرفته است، اما آن را بی ارتباط با شکلگیری عطارد نمیدانند. اگر عطارد به سرعت شکل گرفته باشد، میبایست مقدار نازکی از پوسته را در فراز هسته نسبتا بزرگ جا گذاشته باشد.
عطارد اتمسفر نازکی دارد
عطارد دارای نازکترین اتمسفر در میان سیارههای منظومهشمسی است. اتمسفر این سیاره که از هلیم و مقدار بسیار ناچیزی هیدروژن و اکسیژن تشکیل شده به قدری نازک است که دانشمندان نام دیگری هم برای آن انتخاب کردهاند: اگزوسفر. ماه و سایر اجرام در منظومه شمسی نیز اگزوسفر دارند که آن را احتمالا به متداولترین نوع اتمسفر در منظومهشمسی تبدیل کرده است.
سیاره عطارد دم دارد
دانشمندان دریافتهاند که عطارد دارای جریانهایی از ذرات است که از سطح آن منتشر میشوند. دانشمندان هنوز با قطعیت نمیدانند که چه عاملی در شکل دُمها نقش دارد، اما تصور میکنند که باید با مگنتوسفر سیاره عطارد و بادهای خورشیدی ارتباط داشته باشد.
عارضههای سطحی عطارد
دانشمندان هنوز نمیدانند که فعالیتهای آتشفشانی این سیارۀ سنگی، چقدر به طول انجامید. در واقع سن دشتهای گدازهایاش را میتوان به عصر «بمباران سهمگین»، در حدود ۴ میلیارد سال پیش نسبت داد.
در این دوران شهاب سنگهای غولآسا در جریان شکلگیری سیارات منظومهشمسی، عطارد را مورد هدف قرار دادند. به محض کاهش آمار این برخوردها بود که گدازه در سرتاسر عطارد جریان یافت و با پر کردن گودالها، عوارض نرم و مسطحی را به وجود آورد.
میدان مغناطیسی عطارد
درسال 1974 میلادی (1353 شمسی) سفینه فضایی مارنیر 10 از کنار عطارد گذشت. مارینر 10 یک میدان مغناطیسی ضعیف سیارهای را با شدتی در حدود 220nT ، 1nT=10-9T آشکار کرد. اگر چه این مقدار کوچک است. ولی برای قطع مغناطوسپهر در بادهای خورشیدی کافی است. در اینجا میدان مغناطیسی ، ذرات باردار (اکثرا پروتونها) را از باد خورشیدی اطراف سیاره منحرف میکند.
به نظر میرسد که میدان عطارد یک دوقطبی باشد که کم و بیش با محور چرخش سیاره ، در یک امتداد قرار گرفته است. دراین صورت ، بطور کلی میدان مغناطیسی عطارد شبیه میدان مغناطیسی زمین ولی ضعیفتر از آن است.
حضور یک میدان مغناطیسی و همچنین چگالی زیاد سیاره دلالت بر آن دارد که عطارد مانند زمین دارای یک هسته فلزی است که عمدتا از آهن و نیکل تشکیل شده است. به نظر میرسد که این سیاره همانند یک آهنربای دائمی است. میدان مغناطیسی زمین صدبار شدیدتر از میدان مغناطیسی عطارد است.
گودالهای عطارد
سطح سیاره عطارد پوشیده از گودالهای شهاب سنگی است که حدود 3.5 میلیارد سال پبش بر اثر بمباران شهابسنگها بوجود آمدهاند. اندازه گودالهای موجود در عطارد از چند متر تا 1000 کیلومتر (600 مایل) متغیر است.
گودالهای بزرگتر ، حوزه نامیده میشوند. گودالها دارای مشخصاتی نظیر قلهها و حلقههای کوهستانی ، دیوارهای تراس دار و رگههایی درخشان از توف (موادی که بر اثر برخورد شهابسنگ به بیرون پرتاب میشوند) هستند. مشخصات یک گودال به اندازه ، سرعت و جهت شهابسنگی که آنرا بوجود آورده بستگی دارد.
تحول سطح عطارد
چون ماه و عطارد هر دو فاقد جوهای قابل توجهی هستند، آب و هوا ، سطوحشان را فرسوده نمیکند. هر دو جهانهای کوچکی با ناحیه داخلی سردتر از ناحیه داخلی زمین هستند.
اکنون نه آتشفشانهای فعال زیادی دارند و نه دستخوش تحول سطحی دائمی میشوند که زمین از انتقال یافتن صفحات پوستهای تجربه کرده است. فقدان جو و کوتاه بودن زمان تحول پوستهای هر دو به جرمهای کوچک ماه و عطارد مربوط میشود و جو آنها برای مدت طولانی حفظ نمیشود.
همچنین جرمهای کوچک دلالت بر این دارند که حرارت داخلیشان از تلاشی مواد رادیواکتیو نسبت به مقدار مشابه برای زمین کمتر است و جریان گرماییشان به طرف بیرون چنان سریع میباشد که هر دو جسم به سرعت سرد خواهند شد.
داخل زمین داغ است و شارش گرمایی به طرف بیرون آن ، جریانهایی در گوشته پلاستیکی ایجاد میکند و اینها تحول پوسته زمین را نیرو میبخشند. ماه و عطارد هر دو فاقد این ترکیب درونی داغ و گوشته پلاستیکی هستند.
هلال عطارد
رصد کردن سیاره عطارد دشوار است. نزدیک بودن مدار آن به خورشید سبب میشود که هیچگاه ˚27 دورتر از قرص خورشید دیده نشود. در نتیجه ، تنها قبل از طلوع و غروب آفتاب میتوان آن را نزدیکی افق دید. حرکت مداری عطارد سریع است و به همین سبب ، در هر بار گردش به دور خورشید امکان دید آن به چند روز محدود میشود.
عطارد نیز مانند ماه ، دوره هلالی دارد. از آنجا که هلالهای عطارد تنها به کمک تلسکوپ قابل روءیت است، اگر میخواهید عطارد را با تلسکوپ کاوش کنید، مواظب باشید که به طرف خورشید نشانه نروید.
بیشتر بخوانید:
با ۹ تفاوت اصلی ستاره و سیاره آشنا شوید
سیاره های خطرناک منظومه شمشی
حقایقی در مورد سیاره زحل