آشنایی با درخت سرخدار و روش تکثیر آن

معرفی درخت سرخدار

سرخدار درختی از تیره سرخداریان(Taxaceae) و نام انگلیسی آن English Yew است . این گونه را می‌توان میراث زنده و شاهکار جنگل‌های طبیعی شمال ایران دانست. از نظر تنوع زیستی و حفظ ذخائر ژنتیکی و بوم‌شناسی یکی از گونه‌های منحصربه‌فرد و مهم منطقه هیرکانی و باقی‌مانده از دوران سوم زمین‌شناسی است در حال حاضر نیز رو به انقراض است.

سرخدار درختی سوزنی برگ است از تیره سرخداریان( taxaceae) که بومی غرب، مرکز و جنوب اروپا ، شمال غربی آفریقا ، جنب غربی آسیا و شمال ایران می باشد.

این گونه در جنگل‌های شمال از بلندی‌های افرا تخته گرگان – پونه‌آرام گرگان، جنگل‌های نهارخوران تا جنگل‌های سوادکوه و در دره‌ها و پرتگاه‌های گیلان، مازندران و گرگان همراه با سایر گونه‌های جنگلی یافت می‌شود.

سرخدار درختی کمیاب است که به این دلیل آن را سرخدار می نامند که چوب و میوه ای سرخ دارد. تنها در چند جنگل در سرتاسر دنیا می توانید این درخت را بیابید اما آنچه در گلستان می روید واقعا استثناییست. حتی ضخیم ترین سرخدارها در دیگر نقاط دنیا قابل مقایسه با سرخدارهای گلستان نیستند.

نام‌های محلی آن در مازندارن و گرگان «سرخدار، سرخه‌دار و سخدار» است. در علی‌آباد کتول «سوختال» در رودسر و آستارا «سیردار» نامیده می‌شود.

تحقیقات نشان می دهد که سرخدار قدمتی ۱۹۰میلیون ساله دارد و انسانهای نخستین از برگ آن نوعی سم مخصوص می ساختند. احتمالاواژه toxin در لاتین، به معنای سم، از نام این درخت گرفته شده است. این درخت عمر طولانی دارد ، در بریتانیا نمونه های ۲۰۰۰ ساله و۴۰۰۰ ساله از این درخت دیده شده است .

کاربردهای درخت سرخدار

امروزه در فرانسه شرکتی وجود دارد که نهالستان‌های بزرگی از این گونه احداث کرده این شرکت وابسته به یک شرکت داروسازی است که در تولید ماده تاکسول دخالت دارد (ماده تاکسول این درخت در درمان برخی سرطان‌ها کاربرد دارد) سه شرکت بزرگ دیگر در آمریکا تنها به کاشت نهال سرخدار اشتغال دارند. در هر شرکت میلیون‌ها نهال تولید می‌شود.

این گونه در جنگل‌های شمال از بلندی‌های افرا تخته علی‌آباد کتول– پونه ‌آرام گرگان، دامنه جنگل‌های قلعه میران رامیان، جنگل نهارخوران گرگان تا جنگل‌های سوادکوه و در دره‌ها و پرتگاه‌های گیلان، مازندران و گرگان همراه با سایر گونه‌های جنگلی یافت می‌شود. دکتر جزیره‌ای در سال ۱۹۶۵ جامعه Fageto-Taxetum – سرخدار، همراه با راش، توسکا، افرا، شیردار، ممرز، ملچ و جل – را در جنگل‌های مازندران و گرگان مطالعه کرد.

گیاه شناسی سرخدار

سرخدار درختی است سوزنی برگ، دارای پوست فلس‌دار است . چوب درون آن به رنگ قرمز شاه بلوطی و برگ‌های آن دائمی و همیشه سبز است که در قسمت پایینی درخشان و براق است .

بلندی درخت به ۹ تا ۳۰ متر و قطر آن به ۳ متر می‌رسد. رشد آن بسیار کند و رویش ارتفاعی آن سالانه ۱۰ سانتیمتر است.این درخت ۲۰ تا ۵۰ سال نیاز دارد تا به ارتفاع نهائی خود برسد. طول برگ ها به ۳-۲ سانتیمتر و عرض آن به ۳-۲ میلیمتر می رسد.

گل های گیاه عاری از کاسه و جام می باشند و به دو صورت نر و ماده، واقع بر روی دو پایه جداگانه ظاهر می شوند. گل نر آن ۱۲-۴ پرچم فشرده و گل ماده آن که شبیه به یک جوانه کوچک است منحصراً یک تخمک برهنه واقع در درون محفظه ای به صورت پیاله دارد که تدریحاً گوشت دار و قرمز رنگ شده، منظره یک میوه بسته را که در قسمت انتهایی باز است پیدا می کند.

به طور طبیعی جست هایی از اطراف ریشه آن بیرون می زند که در سوزنی برگان کمتر مشاهده می شود و ماده رزین نیز در چوب آن وجود ندارد.

میوه نوع ماده آن به رنگ قرمز و نوع نر آن به رنگ زرد که هر دو غیر سمی است. بذر سرخدار توسط پرندگان از جمله قرقاول پخش می‌شود. سنجاب‌ها نیز به انتشار بذر سرخدار کمک می‌کنند.

برگ و ساقه ودانه این گیاه حاوی تاکسین است که یک آلکالویید بسیار سمی است که اثرات ضد میتوزی دارد و در درمان شیمی درمانی استفاده می شود. چوپان ها به دلیل سمی بودن آن را قطع میکنند و دیگر در ناحیه خزری فقط در منطقه کیاسر به طور پراکنده دیده می شود.

ایران دانه های این گیاه و قسمت های دیگر را به دلیل داشتن خاصیت ضد میتوزی به آمریکا صادر و قرص جلوگیری کننده از سلول های سرطانی را با قیمت گزاف خریداری میکند.

شرایط نگهداری درخت سرخدار

نور: به طور کلی سرخدار درختی سایه دوست است که بهتر است در سایه یا نیمسایه قرار داشته باشد.

آبیاری: به آبیاری متوسط نیاز دارد.

خاک: خاک ماسه ای ، لومی، گچی یا شنی مرطوب و خوب زهکشی شده خاک مناسب میباشد.

دما: دمایی در حدود ۱۶ درجه مناسب است.

کاربرد سرخدار در طب سنتی

میوه عاری از دانه: اثر نرم کننده، رفع سرفه و ملین دارد و برای رفع سرفه های مزمن، سیاه سرفه، دفع سنگ کلیه استفاده میشود.

مصرف فرآورده های این گیاه جهت رفع رماتیسم، زردی، بازشدن قاعدگی، نرمی استخوان، اسکوربوت، صرع و دیفتری توصیه شده است.

روش تکثیر درخت سرخدار

تکثیر گیاه از طریق کاشت بذر و قلمه زدن امکان پذیر است. بذر گیاه در مرداد ماه می رسد. جوانه زدن آن نامنظم و گاهی ۳-۲ سال طول می کشد.

بذور تیمار شده با استرس های دمایی به صورت یک ساعت گرما (۳۰ درجه سانتی گراد) و یک ساعت سرما (۵- درجه سانتی گراد) به مدت ۲۴ ساعت موجب افزایش درصد جوانه زنی می شود.

وزن هزار دانه بذر خالص آن ۵۰ گرم است. معمولاً نهال های به دست آمده از بذر را ۳-۲ سال در خزانه نگاه می دارند و سپس به زمین اصلی منتقل می کنند.

بیشتر بخوانید:

با روش کاشت و تکثیر درخت انجیر آشنا شوید

آشنایی با روش کاشت بادام درختی و نگهداری از آن

راهنمای کاشت درخت به و نگهداری از آن