آشنایی با اصول کاشت و نگهداری درخت کنار

معرفی درخت کنار

کنار در عربی و گاه فارسی سدر نیز نامیده می‌شود و در ایران معمولاً برگ‌های کوبیده آن را «سدر» می‌نامند. اما سدر خود درختی متفاوت و مدیترانه‌ای از تیره مخروطیان است که شباهت زیادی با کاج دارد.برگ‌های کنار کوچک و قلبی شکل و کشیده با سه رگبرگ برجسته است که گوشوارک آن به خار تبدیل شده‌است.

گونه های متعدد از جنس zizyphus در مناطق مختلف دنیا خصوصاً نواحی گرمسیری و همچنین نواحی مدیترانه ای رشد می کنند، درخت کنار نیز یکی از این گونه هاست که در نواحی مختلف جنوب کشور رویش می کند و دارای ارقام متعدد نیز می باشد.این درخت به صورت وحشی و نیمه وحشی و زراعی در اغلب مناطق خشک و نیمه خشک کشور دیده می شود .مقاوم به شوری و بالا بودن سطح آب زیرزمینی و خشکی زیاد می باشد. در شرایطی که درختان انبه و مرکبات قادر به رشد نیستند می تواند رشد کند. برای رشد و نمو بهتر، خاک های شنی عمیق و لوم با زهکش خوب را ترجیح می دهد. PH خاک خنثی و یا کمی قلیایی را بهتر تحمل می کند. درختان را اگر در فصل میوه دهی آبیاری کافی نمایند محصول بهتری خواهند داد و برای درخت سودمند خواهد بود.

گیاه شناسی کنار

کنار با نام علمی Zizyphus درختی است به ارتفاع قریب به ۱۰ متر با شاخه‌های سفید تا خاکستری و برگهای قلبی شکل و کشیده با سه گلبرگ برجسته که گوشوارک آن به خار تبدیل شده‌است .

کنار متعلق به خانواده Rhamnaceae و جنس zizyphus می باشد این خانواده دارای ۵۰ جنس و ۶۰۰ گونه است. از اختصاصات این خانواده برگ های ساده غالباً متناوب و گل های منظم، نر کامل و یا هر دو نوع نر و ماده، پلی گام دو پایه و یک پایه نیز دارند. کاسه گل آنها مرکب از ۴ تقسیم و جام گل آنها شامل ۴ یا ۵ گلبرگ است. پرچم های آنها معمولاً به تعداد قطعات جام گل و تخمدان آنها آزاد یا کم و بیش متصل به کاسه گل و غالباً دارای ۳ خانه می باشد، میوه آنها خشک، شکوفا و یا ناشکوفا یا گوشتدار و به صورت شفت و محتوی یک یا چند دانه است.

گونه های متعدد از جنس zizyphus در مناطق مختلف دنیا خصوصاً نواحی گرمسیری و همچنین نواحی مدیترانه ای رشد می کنند، درخت کنار نیز یکی از این گونه هاست که در نواحی مختلف جنوب کشور رویش می کند و دارای ارقام متعدد نیز می باشد. که در واقع گونه ای وحشی و خودرو از جنس عناب می باشد(z.spinachristi) بحث ما بیشتر درباره گونه دیگری از همین جنس به نام z.mauritiana یا کنار هندی می باشد. این درخت از گونه های برجسته نباتات گرمسیری است و یکی از محصولات مهم هندوستان به شمار می رود که از قرن ها پیش در این کشور کاشته می شده و در ادبیات باستانی سانسکریت نیز از این درخت نام برده شده است.

نیازهای اکولوژیک کنار

آب و هوا: مناسبترین دما جهت رشد درخت کنار در دمای بین ۳۵-۲۵ درجه سانتیگراد می باشد و در دمای بالاتر از این تشکیل میوه کاهش می یابد.

کنار به خوبی تا ارتفاع ۸۰۰ متر از سطح دریا رشد می کند . درجه حرارتهای زیر صفر و یخبندان باعث آسیب رسیدن به شاخه های جوان و میوه های در حال توسعه می شود و باعث کاهش قابل توجه محصول و کاهش میزان رشد درخت می گردد . گونه های کنار گرما دوست بوده ، برای مناطق گرمتر بسیار مناسب هستند . درختان کنار به راحتی وزش بادهای سنگین را تحمل می نمایند و در اغلب موارد از آنها به عنوان بادشکن استفاده می شود.

کنار درختی است که مقاوم به خشکی می باشد و ریشه های عمیق آن درخت را قادر می سازد تا در شرایط استرس رطوبتی شدید و حتی در زمانیکه خاک سطحی کاملاً خشک شود زنده بماند. گونه Ziziphus Nummularia حتی در مناطق دارای بارندگی سالانه کمتر از ۱۰۰ میلی متر در سطح وسیعی گسترش یافته است . کنار درختی است که تحمل به آلودگی کِنار جاده ها را دارد و یا حتی بعد از آتش سوزی ، اکثر گیاهان کنار در طول سه ماه جوانه می زنند.

خاک: کنار به خاطر سیستم ریشه قوی و گسترده آن می تواند در خاکهای ضعیف وغیر حاصلخیز که برای درختان میوه و سایر محصولات زراعی مناسب نمی باشد کشت شود . خاکهای خنثی یا کمی قلیایی جهت رشد و تولید کنار بسیار مناسب هستند . درختان کنار تا EC حدود ۶/۱۸ دسی زیمنس بر متر قادر به ادامه حیات است.

روشهای تکثیر کنار

۱-تکثیر کنار به وسیله بذر :

بذر باید از ارقام مرغوب انتخاب شود، بذر مناسب باید از نظر کیفیت مطلوب، از نظر اندازه قابل ملاحظه و درشت باشد، طعم و مزه خوب داشته باشد. نسبت گوشتبه هسته زیاد باشد. تحمل گیاه نیز زیاد باشد.

میوه ها باید کاملاً رسیده باشند، حدود ۵۰ تا ۷۰% میوه هایی که ریزش می کنند بذر زنده و قابل رویش نیستند. هسته ها را می توان در محلول ۱۷ تا ۱۸% نمکقرارداد، در این حالت بذرهایی را که شناور می شوند باید جدا کرده و دور ریخته شود می توان پوسته سخت بذرها را با استفاده از وسایل گوناگون شکسته و یا در آنها ترک ایجاد کرد که در این صورت در مدت یک هفته بذور کاشته شده سبز می شوند ولی در غیر این صورت ممکن است ۳ تا ۴ هفته وقت برای سبز شدن آنها نیاز باشد.

هدف از کاشت بذرهای مناسب به منظور تهیه کردن پایه برای انجام عملیات پیوند می باشد. بذرها را مستقیماً می توان در زمین اصلی کاشت تا از عملیات جابجایی نشاء ها خودداری شود و یا اینکه بذرها را در خزانه روی ردیف هایی با فواصل۶۰ سانتی متر از یکدیگر و ۲۳ سانتی متر روی ردیف ها کشت می کنند. همچنین بذرها را می توان در کیسه های پلاستیکی نیز کشت کرد کاشت بذر در گلدان های ۲۳ × ۲۸ سانتی نیز موفقیت آمیز بوده است پس از ۳ تا ۴ ماه قطر پایه ها به حدود ۱۲ میلی متر می رسد که مناسب برای انجام عملیات پیوند می باشد.

۲- تکثیر کنار با استفاده از پیوند :

در ادامه فعالیت های کاشت بذر زمان انجام عمل پیوند جوانه و یا شاخه با توجه به فصل و نوع واریته و نوع پیوند متفاوت می باشد.

بذرهایی که در کیسه های پلاستیکی ۱۰ × ۲۰ سانتی متری کشت شده باشند در اواخر تیرماه تا مردادماه جابجا می شوند و عملیات پیوندزنی روی آنها در اواخرمرداد تا مهرماه انجام می گیرد (نهال ها باید به فاصله ۸ × ۸ متر کشت شوند) نهال هایی که زودتر کشت شده باشند (حدود بهمن و اسفند) عملیات پیوند را می توان زودتر روی آنها انجام داد، (اواخر خرداد تا تیرماه) در صورتی که در این زمان ها رشد نهال به اندازه ی مورد لزوم نرسیده باشد عملیات پیوندزنی را باید به سال بعد موکول کرد. در این صورت باید گیاه را چند سانتی متر بالاتر از سطح زمین در اسفندماه سال سوم قطع کرد، شاخه های جدیدی از این گیاه ایجاد می شوند که می توان روی بهترین و خوبترین این شاخه ها عملیات پیوند را در اواخر خرداد تا تیرماه انجام داد.

در آزمایشی که با استفاده از کشت در کیسه های آکاتین انجام گرفت مشخص شد که کشت بذر در این کیسه ها باعث می شود نهال های سبز شده از یکنواختی بیشتری نسبت به کشت در زمین برخوردار باشند. هر چند که در همین آزمایش رشد نهال های کاشته شده در خزانه بیشتر از کیسه های پلاستیکی بوده است.

آفات و بیماری های درخت کنار

۱ـ مگس سفید کنار(Acaudaleyrodes rachipora singh)

مگس سفید کنار در هر دو دوره میوه دهی و در تمام طول سال بر روی قسمتهای رویشی درخت کنار به خصوص برگها فعال می باشد ، برای مبارزه با این آفت کاربرد سم اکتیلیک ۵۰ درصد به نسبت یک در هزار و در موقع ظهور حشرات کامل توصیه می گردد.

۲ـ شپشک کنار: (Parlatoria crypta)

شپشک کنار در قسمتهای مختلف برگ به فراوانی ملاحظه می شود . شپشک کنار در مناطقی که کنار در بین درختان مرکبات کاشته شده مشاهده می شود سمپاشی با حشره کش دیازینون در آلودگی های جدید توصیه می گردد.

۳ـ کرم برگخوار کنار: (Euzopherasp . Nearbigella)

این آفت به درون بافت برگ نفوذ کرده و بین دو لایه از بافت مزوفیل برگ به صورت مینوز تغذیه می کند و در اثر تغذیه کانالهای مارپیچ مخصوصی ایجاد می کند ، این آفت را می توان با سموم تماسی نفوذی در مراحل اولیه بروز آلودی کنترل کرد.

۴ـ موریانه: (Microcerotermes diaversus)

این آفت به درختان ضعیف کنار حمله می کند و در خاکهای شنی شدت آن بیشتر است . تغذیه و آبیاری مناسب درختان باعث افزایش مقاومت درخت می گردد و شخم باغات کنار در اوایل بهار و پائیز موجب کاهش خسارت آفت می گردد.

۵ـ مگس سفید: (Carpomyia Vesuviana)

خسارت آفت توسط مرحله لاروی و از زمان تشکیل میوه شروع می شود . لاروها با تغذیه از میوه باعث فساد و ریزش میوه ها می شوند. جهت کنترل آفت شخم عمیق باغ در تابستان جهت ازبین بردن شفیره ها ـ جمع آوری و از بین بردن میوه های آلوده می باشد . سمپاشی شامل سه مرحله با حشره کش مونوکروتوفوس ۰۳/ درصد زمانی که میوه ها به اندازه نخود باشد ، مرحله دوم ۱۵ روز بعد از مرحله اول با مالاتیون ۰۵/ درصد و مرحله سوم ۱۵ روز بعد از مرحله دوم با کارباریل ۱/۰ درصد پیشنهاد می گردد.

بیماریها: سفید پودری کنار: بر اثر درجه حرارت پائین و ابری بودن هوا (رطوبت نسبی بالا) باعث شیوع این بیماری می گردد که با محلول پاشی با قارچ کش دینوکاپ به غلظت ۲/۰ درصد جهت کنترل بیماری توصیه می گردد.

روشهای برداشت کنار

برداشت میوه کنار به روش دستی و با تکاندن یا ضربه زدن به شاخه های درخت انجام می شود . برداشت میوه ها همراه با دمگل ، عمر انبارداری آنها را افزایش می دهد . برداشت میوه ها در چندین مرحله صورت می گیرد چون میوه ها به طور همزمان به مرحله بلوغ نمی رسند. در یک فصل برداشت معمولاً ۴ تا ۵ مرحله برداشت میوه انجام می شود.

درختان کنار پیوندی در مناطق گرمسیری در سال دوم تولید میوه می نمایند ، به طور کلی در مناطق نیمه خشک و نیمه گرمسیری در باغهای تحت آبیاری مطلوب میزان محصول در درخت ۲۰۰-۸۰ کیلوگرم می باشد.

انبارداری: میوه های کنار را پس از برداشت تا زمان عرضه به بازار می توان در دمای معمولی ۳۵-۲۵ درجه سانتیگراد نگهداری کرد . بهتر است که میوه ها در وسائلی مانند گونی وکیسه های پلاستیکی سوراخ دار ـ کیسه های پارچه ای و درون جعبه های میوه انبار شوند. با توجه به نوع رقم و شرایط انبار میوه ها می توانند برای مدت ۴ تا ۱۵ روز بدون تغییر کیفیت ، طعم و بو نگهداری شوند. عمر نگهداری میوه ها را می توان با انبار کردن در اتاقکهای خنک دو جداره طولانی تر نمود.

موارد مصرفی و خواص کنار

میوه کنار غنی از مواد قندی و ویتامین ها(A , B , C ) و غنی از مواد معدنی بویژه فسفر ، کلسیم و آهن می باشد . از میوه کنار محصولاتی همچون آب میوه کنار ، شکلات کنار ، شربت کنار ، مربای میوه کنار ، میوه خشک شده تهیه می کنند.

میوه نارس آن قابض و نفاخ و رسیده آن دیرهضم و خوردن دویست گرم آن مسهل صفرا از معده و روده هاست و حرارت را کاهش می دهد .خوردن میوه رسیده ترش آن بازکننده گرفتگی های مجاری و کشنده کرم معده و روده است . برای سرد مزاجان مضر است و باید با سکنجبین خورده شود . سرخ کرده و بو داده میوه کنار خیلی قاض است و برای اسهال و زخم روده و تب های گرم مناسب است .

دانه پخته آن قابض است ، ضماد کوبیده آن برای شکستگی اعضاء و تقویت آنها مفید است . اگردانه پخته آن را تا حدی که غلیظ شود بپزند و به اعضاء بدن بمالند ، برای رفع سستی بدن مفید می باشد.

ضماد برگ کنار و شستن بدن در حمام با برگ کنار برای زخمها ، پاک کردن چرک بدن ، تقویت موی سر ، جلوگیری از ریزش مو و تقویت اعصاب بسیار مفید است. از برگ کنار برای ضد عفونی و تحمل بدن در درجه حرارت بالا و کاهش تبخیر پوست استفاده می شود . عصاره سدر به ویژه درمورد بیماریهای قارچی پوست اثر ضد قارچی دارد. در تولید ابریشم نیز می توان از برگهای کنار برای تغذیه کرم ابریشم استفاده کرد .

خوردن آب جوشانده و پخته ریشه کنار مغذی و مفید است ، حدود ۲۰۰ گرم ریشه را بیرون آورده ، تمیز کرده و پوست آن را خراش داده و در آب ریخته و می جوشانند تا عصاره ریشه بیرون آید تا آب آن سرخ رنگ شود ، پس از صاف کردن عصاره آن را می نوشند ، عصاره ریشه برای چاق شدن بدن و درخشندگی رنگ چهره سودمند است.

صمغ پخته این درختان به منظور رفع شوره و خارش سر استفاده می شود. زنبور عسل از گل گونه های مختلف کنار تغذیه می کند. از درخت کنار جهت جنگل کاری و بیابان زدایی ، حصار و بادشکن استفاده می شود.

بیشتر بخوانید:

راهنمای کاشت درخت به و نگهداری از آن

راهنمای کاشت درخت فلوس و خواص آن

اصول کاشت درخت دارچین