آرش کمانگیر نام یکی از اسطوره های کهن ایرانی و همچنین نام قهرمان اصلی این اسطوره است.
اسطوره آرش کمانگیر یکی از داستان هایی است که در اوستا به آن اشاره شده و در شاهنامه در سه جا از آرش با افتخار یاد شده است، اما داستان آرش در شاهنامه نیامده است.[۱][تحقیق دست اول؟] در کتب پهلوی و همچنین در کتب تاریخی دوران اسلامی آمده است. ابوریحان بیرونی در کتاب خود با عنوان «عصارالبکیه» ضمن بیان «جشن تیرگان» از آرش می گوید و ریشه این جشن را از روز خلق حماسه آرش می داند. در اوستا آرش را ارخشه می نامند و برخی معنای آن را: «درخشنده و درخشنده»، «دارنده ساعد نیرومند» و «خدای تیرهای تند» تعبیر کرده اند. در اوستا آرش را بهترین تیرانداز که آرش می دانند نامیده می شود. برخی آرش را درخشان می دانند. و برخی معتقدند منظور آرش فرمانروای حزب گرگان بوده که دشمن (به احتمال زیاد سکاها) را به زور با تیر و کمان از مرز ایران خارج کرده است.
آرش در فرهنگ دههد
نام قهرمان کماندار منوچهر لشکر. منوچر در پایان سلطنت خود مجبور به جنگ با حاکم توران افراسیاب شد. افراسیاب ابتدا پیروز شد و منوچر به مازندران پناه برد، اما بعد تصمیم گرفتند که پهلوانی ایرانی گلوله را باز کند و به جای تیراندازی، مرز ایران و توران را تیراندازی کند، جیحون فرود آمد و جیحون هادس شناخته شد. در اوستا بهترین تیرانداز «ارکش» نامیده می شود و گمان می رود به معنای آرشا باشد. طبری این تیرانداز را «آرش شاتین» می نامد و نولد که این کلمه را تصحیح عبارت اوستایی «کشوی ایشو» می پندارد که به معنای «خدای تیر شتابنده» است که صفت یا لقب آرش بوده است. از سوی دیگر، ارباب زمین (اسفندارمذ) یک تیر و یک کمان به آراسا داد و گفت این تیر پرتاب است، اما هر که آن را پرتاب کند به جای آن می میرد. و با آن آگاهی آرش مرد و تیری از اسفندارمذ انداخت تا مرز ایران را که گفتیم گسترش دهد و در حال جان دادن بود. (از تاریخ ایران باستان حسن پیرنیا):
زیرا تجارت قفل است و سرنوشت قفل شده است
کلید درایت از جیب خرد می افتد
آرش گوهر اما وقتی برمی گردد خوش شانس است
در جنگ پژکان و پر از تیر (حسروی)
آرشا را پیاز می گویند
که تیری به آمله زد
آرش را نرانید
که صد فرسنگ از ساری گذشتی (ویسی و رامین)
و افراسیاب مهاجمانی آورد و منوچهر چندین بار زالا را به استقبال او فرستاد تا از جیحون موفق تر باشد، پس افراسیاب با لشکری عظیم آمد و چند سال منوچهر را حصار کشید. در طبرستان غایب بودند و سام و زال کشته شدند. آرش را بیندازید و با مزدوران عقبه از قلعه آمل به مرز برسید [ را ] توران خوانده می شود. (تواریخ کامل).
آرش صحبت می کند
در زمان سلطنت منوچر پیشدادی در جنگ با توران، افراسیاب سپاهیان ایران را در مازندران محاصره کرد. در پایان منوچهر پیشنهاد صلح می دهد و تورانیان پیشنهاد آشتی را می پذیرند و می پذیرند که تیرانداز ایرانی به سمت البرزکا شلیک کند، هر کجا که تیر فرود آید، مرز ایران و توران است. آرش، یکی از قهرمانان ایران، برای این کار داوطلب می شود. به دماونده می رود و تیری می اندازد. *[۲] عطارد از صبح تا غروب حرکت می کند و در کنار رودخانه جیحون یا آمودریا بر روی درخت گردو فرود می آید. و مرز ایران و توران وجود دارد. *[۳] پس از این تیراندازی، آرش از خستگی جان خود را از دست می دهد. آرش موجود خود را به سمت تیر می اندازد. جسدش تکه تکه شد و در سراسر ایران پراکنده شد و جانش تکه تکه شد. طبق برخی روایات، اسفندارمذ تیر و کمانی به آرشا داد و گفت که این تیر بسیار دور می شود، اما هر که از آن استفاده کند می میرد. با این حال آرش از آن تیر و کمان قربانی و استفاده کرد.
بسیاری آرش را یکی از بی نظیرترین نمونه های اسطوره های جهان می دانند. او نماد فداکاری در راه وطن است.
آرش در ادبیات معاصر
* سیاوش کسرایی شاعر ایرانی ترانه ای از آرش کمانگیر با موضوع آرش دارد.
* توران شهریاری همسر شاعر ایرانی ترانه آرش و تیرگان را نیز دارد.
منبع: fa.wikipedia.org