آرتمیا و کاربرد آن در تغذیه ماهی ها

آرتمیا چیست؟

آرتمیا نام علمی (Artemia) جانداری است سخت‌ پوست که در آب‌های شور زندگی می‌ کند. دریاچه ارومیه در ایران، یکی از غنی‌ترین منابع آرتمیا در جهان شمرده می‌شود. آرتمیا در صنایع پرورش میگو و ماهی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در دنیا سالانه بیش از ۲۰۰۰ تن سیست آرتمیا معامله می‌شود و به خصوص از خود آرتمیا یا سیست آن در تغذیه مراحل نوزادی ماهیان، سخت پوستان و نرم‌تنان و … سود می‌برند.

آرتمیا یا میگوی آب شور “Brineshrimp Artemia” جزء موجودات ریز دریایی از شاخه بند پایان، رده سخت پوستان و زیر رده آبشش پایان است که امروزه به عنوان یک غذای زنده ارزشمند برای تغذیه بسیاری از ماهیان پرورشی، میگو و انواع ماهیان تزئینی بویژه در مراحل حساس لاروی در سطح وسیعی در جهان به کار برده می شود.

ارزش اقتصادی آرتمیا

آرتمیا، غذای زنده ارزشمندی برای تغذیه لارو ماهی، سخت پوستان و صدف داران می باشد. توانایی ویژه آرتمیا در تشکیل جنین های گاسترولایی به نام سیست، آنرا به عنوان یک منبع غذایی آسان و بی دردسر مطرح ساخته است. سیست آرتمیا را می توان در شرایط سرما و خشک به مدت طولانی نگهداری نمود. در مواقع لزوم می توان مقداری از سیست را از سردخانه خارج و با ایجاد شرایط انکوباسیونی، نوزاد خارج شده از تخم را مورد تغذیه آبزیان مختلف قرار داد. آرتمیا یک موجود فیلتر کننده غیر انتخابی است و ذرات غذایی کمتر از ۵۰ میکرون که شامل باکتریها، فیتو پلانکتونهای کوچک و تک سلولی هستند را مورد تغذیه قرار می دهد.

آن دسته از پست لارو های میگو یا بچه ماهیانی که در مراحل شروع تغذیه ای شان از ناپلیوس آرتمیا تغذیه می کنند، باعث افزایش تولید، بالا رفتن درصد بقاء ، سرزندگی و نشاط بیشتر، تنوع رنگی در نزد ماهیان آکوآریومی، و بویژه مقاومت آنها در برابر شرایط نامساعد محیطی و عوامل بیماریزا می شوند.

زیست شناسی آرتمیا

بدن آرتمیا از سه قسمت سر، سینه و شکم تشکیل شده است. در قسمت سر ضمائمی از جمله یک جفت شاخکهای حسی کوچک ، یک جفت چنگک یا شاخکهای قلابدار بزرگ ، یک جفت چشم مرکب، یک جفت آرواره و یک عدد لب بالا وجود دارد.

شاخکهای بزرگ در جنس نر رشد بسیار زیادی کرده و به قلابهای عضلانی قوی تبدیل می شوند که صفت مشخصه جنس نر می باشد و در جفتگیری مورد استفاده قرار می گیرد. در جنس ماده این قلابها کوچک شده و بصورت یک جفت شاخک حسی تحلیل رفته باقی می مانند. از ناحیه سینه یازده جفت پاهای سینه ای وجود دارد که ساختمان و نام آنها یکسان بوده و دارای وظایف بسیار مهمی هستند.

پاهای سینه ای علاوه بر وظیفه حرکتی در تغذیه جانور نیز نقش دارند. اندامهای تنظیم فشار اسمزی و آبششها نیز بر روی پاهای سینه ای واقع شده اند. در بخش میانی شکمی ناحیه سینه، شیار غذایی وجود دارد که با عمل مژکی باعث انتقال ذرات غذایی بطرف آرواره ها می گردد.

ناحیه شکمی و استوانه ای بوده و از هشت بند تشکیل یافته است. دو بند اول را به دلیل قرار گرفتن اندامهای تولیدمثل در آن، بندهای تولیدمثلی یا بندهای جنسی می گویند. در جنس نر اندامهای تولیدمثلی شامل یک جفت بیضه، مجاری دفران و یک جفت پنیس یا آلت جفتگیری است و در جنس ماده شامل یک جفت تخمدان، لوله های تخمک بر و رحم است.

بیضه ها و تخدانها در درون شکم قرار دارند در حالیکه آلتهای جفتگیری جنس نر و رحم از سطح شکمی بندهای جنسی آویزانند. در انتهای ناحیه شکمی یک بند با انتهای منشعب وجود دارد که تلسون نامیده می شود و دو انشعاب انتهایی آن فورکا نام دارند. روی هر فورکای آرتمیای بالغ و دریاچه ارومیه 4-2 عدد تار مژکدار دیده می شود.
تغذیه آرتمیا

آرتمیا یک موجود فیلتر کننده غیرانتخابی بوده و در زیستگاههای طبیعی از جلبکهای تک سلولی ذرات ریز گیاهان و باکتریهای موجود در آب تغذیه می نماید. بطور کلی آرتمیا می تواند از هر ذره ای که اندازه آن در محدوده 1 الی 50 میکرون باشد، تغذیه کند. نکته مهم در مورد تغذیه آرتمیا اینست که مواد غذایی باید به صورت ذرات جامد باشند. به عبارت دیگر در آب حل نشوند. طبق نظر کانن روند تغذیه این سخت پوستان از طریق فیلتر کردن بوده و به سه بخش اصلی تقسیم می شود :

الف- ایجاد جریانهای تغذیه ای.
ب- جمع آوری غذا از این جریانها.
ج- انتقال غذای جمع شده به دهان.

حتی تحقیقات جدید انجام گرفته توسط زیست شناسان دانشگاه ورشو نشان داده است که این جانور اجزاء جدا شده بدن خودش را که در آب رها شده و جلبکها و باکتریهای موجود در روی آن مورد مصرف قرار می گیرد.

اعضای سینه ای آرتمیا شیاری را در وسط سینه بنام ناودان تغذیه بوجود می آورند. واحدهای فیلتر کننده در حاشیه دارای رشته هایی بطول 3 میکرون می باشند و فاصله اندک بین این رشته ها یک سیستم فیلتری مناسب بوجود می آورد. آرتمیا در هنگام شنا کردن با حرکت پاهای سینه ای خود سبب تولید جریانی می شود که این جریان آب،‌ موادغذایی را به طور عمده از سطح شکمی به داخل ناودان غذایی می مکد. ذرات غذایی در خلال عبور از رشته ها به آنها می چسبند. رشته های جلویی ذرات غذایی را – حداکثر با اندازه 50 میکرون- بصورت شانه کردن از رشته های عقبی می گیرند و بدین ترتیب بطرف دهان منتقل می شود.

تولید مثل آرتمیا

بطور کلی آرتمیا به دو شیوه تخمگذاری- زنده زایی و تخمگذاری تولیدمثل می نماید.

الف- روش تخمگذاری- زنده زایی : این روش تولیدمثلی معمولاً در شرایط محیطی مساعد انجام می گیرد. به عبارت دیگر آرتمیا زمانی از طریق این شیوه تولیدمثل می نماید که شرایط فیزیکی و شیمیایی آب مثل میزان شوری، درجه حرارت، مقدار اکسیژن، مقدار مواد غذایی و غیره کاملاً مساعد رشد لاروها باشد. در این روش آرتمیای نر و ماده پس از رسیدن به بلوغ جنسی جفت گیری می نمایند.

آرتمیای نر عمل جفتگیری را شروع و با نزدیک شدن پیاپی به آرتمیای ماده قلابهای جفتگیری خود را در حد فاصل ناحیه شکم و سینه، درست از بالای کیسه تخمدان در بدن آرتمیای ماده قفل می نماید. این وضعیت حالت سواری نامیده می شود و آرتمیا تا چندین ساعت در این وضعیت حرکت می نمایند. خود عمل جفت گیری خیلی سریع انجام می گیرد، بدین ترتیب که آرتمیای نر با خم کردن ناحیه شکمی خود، یکی از پنیس ها را وارد روزنه رحمی و اسپرمها را منتقل می نمایند.

عمل لقاح در دورن لوله های تخمک بر آرتمیای ماده انجام می گیرد. تخمکها پس از بارور شدن وارد کیسه های تخمدان می شوند و رشد جنین ها در درون غشاء جنینی انجام می شود و در درون مایع داخل کیسه تخمدان شروع به شنا می نمایند و یکی یکی از روزنه رحمی خارج می شوند. خروج هر لارو از روزنه رحمی با حرکت چرخش سریع آرتمیای ماده همراه است. در واقع این عمل و انقباض رحمی باعث خروج لارو از رحم می گردد.

ب- روش تخمگذاری : در شرایط نامساعد مثل افزایش غلظت نمکها، تنش اکسیژن، کمبود موادغذایی، تغییرات درجه حرارت و غیره، آرتمیا به روش تخمگذاری تولیدمثل می نماید (شکل 1). در این روش عمل جفتگیری به همان روش ذکر شده انجام می گیرد و تخمکها پس از بارور شدن در لوله های تخمک بر وارد کیسه های تخمدانی می شوند و تقسیمات سلولی آغاز می شود.

در این حالت تخمهای لقاح یافته تا مرحله گاسترولا رشد می نمایند سپس متابولیسم آنها بصورت برگشت پذیر متوقف می شود یا به اصطلاح علمی وارد مرحله دیاپوز می شوند در این حالت غدد پوسته ای غلاف سختی بنام کوریون روی تخمها ترشح می نمایند. تخمهای حاصل سیست نامیده می شوند که توسط آرتمیای ماده در آب رها می شوند و معمولاً‌ روی آب شناور می مانند و بوسیله باد بطرف ساحل رانده می شوند.

اشکال مورد استفاده آرتمیا در آبزیان

۱- سیست آرتمیا که بعد از ایجاد مراحل انکوباسیونی و تولید ناپلیوس، ناپلی تازه تفریح شده مورد استفاده پست لارو میگو، بچه ماهیان آکوآریومی و دیگرآبزیان قرار می گیرد.
۲- سیست های کپسول زدایی شده که مستقیماٌ برای تغذیه انواع آبزیان بویژه ماهیان تزئینی کاربرد دارد.
۳- مراحل مختلف زندگی آرتمیا شامل: متا ناپلی، آرتمیای جوان ، بالغ هر کدام جداگانه یا با هم می تواند مورد استفاده آبزیان قرار گیرد.
۴- آرتمیای منجمد و پودر یا پولکی آرتمیا، هم به طور مستقیم مورد تغذیه آبزیان قرار می گیرد و هم در ترکیب جیره غذایی آنها می تواند لحاظ شود.
۵- انسایل آرتمیا (Ensile)یا ترشی آرتمیا که قبل از استفاده بایستی چندین بار با الک های ۱۰۰ تا ۲۰۰ میکرونی شستشو شوند تا میزان اسیدیته آن از بین برود و در حد pH خنثی در آید و سپس مورد استفاده قرار گیرد .

کاربرد آرتمیا در تغذیه گونه های مختلف ماهی و میگو

1-میگوهای خانواده پنائیده : به طور عمده آرتمیا برای تغذیه آخرین مراحل لاروی و پست لاروی میگوهای خانواده پنائیده (شامل میگوهای پرورشی جنوب ایران) بکار می رود. معمولاً تغذیه اولیه با ناپلیوس تازه تفریخ شده آرتمیا در مرحله ماسیس میگو صورت می گیرد و برخی مواقع زودتر از این مرحله یعنی در پوست اندازی میگو از مرحله زوآ به ماسیس انجام می شود.

2-میگوی آب شیرین (ماکروبراکیوم روزنبرگی) : ناپلیوس آرتمیا موفقیت آمیزترین رژیم تغذیه برای کل دوره پرورش در میگوی آب شیرین است.

3-ماهیان دریایی : لاروهای چندین گونه از ماهیان دریایی مثل ماهی آزاد بعد از تغذیه ابتدائی با طعمه کوچک مثل روتیفر تنها بوسیله ناپلیوس آرتمیا می توانند تغذیه شوند. در مقایسه با لارو سخت پوستان مثل میگو لاروهای ماهیان دریایی برای دوره طولانی تری بوسیله آرتمیا تغذیه می شوند.

4-ماهیان آکواریومی : هم آرتمیای منجمد و هم زنده به عنوان غذای گونه های ماهیان آکواریومی استفاده شده است. سیست ها هم توسط این مصرف کنندگان تهیه و برای مصرف به ناپلیوس استفاده می شوند.

بیشتر بخوانید:

ویدیو موجودات و اشیاء عجیب که در ساحل دریا پیدا شدند

زیباترین ماهی های دنیا/زیباترین ماهی های دریایی

تصاویر بی نظیر و فوق العاده زیبا از زیر دریا