راهنمای کاشت و تکثیر سنجد تلخ

خواص سنجد تلخ

سنجد تلخ به حالت وحشی و به صورت انبوه در زمین های آهکی می روید. سنجد تلخ به صورت درختچه خاردار به ارتفاع 1-3 متر در منطقه وسیعی از نواحی مختلف اروپا، آسیا و ایران پراکنده است. در یونان باستان برگ ها و انشعابات سنجد تلخ را به غذای اسب ها اضافه می نمودند که این کار باعث درخشندگی پوست اسب ها می گردید که اسم علمی این گیاه نیز از همین کار حاصل شده است. نام علمی این گیاه از دو واژه Hippos به معنی اسب و Pheos به معنی گیاه خاردار تشکیل یافته است.

ارزش داروئی سنجد تلخ نخستین بار در قرن هشتم مشخص گردید و خیلی زود محققان روسی سنجد تلخ را به عنوان منبعی برای تولید مواد دارویی و غذایی معرفی کردند. صنعت تولید فرآورده از سنجد تلخ در سال 1940 زمانی که دانشمندان در پی یافتن مواد موثره این گیاه در برگ ها و میوه ها بودند گسترش یافت. در چین قرن های متمادی در طب سنتی خود استفاده می کردند. در سال 1982 بیش از 500 هزار هکتار زمین اختصاص به کاشت سنجد تلخ داده شد و 150 کارخانه فرآوری با بیش از 200 نوع محصول سنجد تلخ شروع به کار کردند.

محل رویش آن در ایران نواحی مختلف البرز، گچسر، اطراف تهران، کرج، شهر شانک در ارتفاعات «200 متری» ونک، میگون پس قلعه، قزوین، آذربایجان و قره داغ است. نام محلی آن سنجد تلخ، کام، کهام (دره کرج) کاه (در طالقان) چالی (در قره تپه ) و ایشلق در میانه.

خصوصیات گیاه شناسی سنجد تلخ

گیاهان جنس هیپوفائه درختچه هایی کوچک و خاردار هستند که در مناطق کوهستانی می رویند و دارای برگ های باریک می باشند که تاکنون دو گونه از آن شناخته شده است، مهمترین گونه آن هیپوفائه رامنوئیدس (سنجد تلخ) می باشد.

گیاه “سنجد تلخ” درختچه ای خاردار و به ارتفاع یک تا سه متر که به حالت وحشی و به صورت انبوه در زمین های آهکی می روید و از ریشه آن پاجوش های زیادی خارج می شود. برگ های آن باریک، دراز، نوک تیز و به طول پنج تا شش سانتیمتر می رسد. فاقد دندانه بوده ولی دمبرگ بسیار کوتاهی دارد.

سطح فوقانی برگ، سبز خاکستری و سطح تحتانی آن نقره ای پوشیده از فلس مایل به خرمایی است. گل در اواخر بهار ظاهر می شود و رنگ آن مایل به سبز است و دو نوع نر و ماده دارد. میوه کوچک کروی تا بیضوی و به رنگ زرد مایل به نارنجی با طعم ترش است.

روش تکثیر سنجد تلخ

تکثیر این گیاه از طریق کشت بذرها، تقسیم پاجوش ها و ریشه دار کردن قلمه های نیمه چوبی صورت می گیرد. بذرهای این گیاه به خوبی پس از سه ماه جوانه خواهند زد. استفاده از چینه سرمایی می تواند سرعت جوانه زنی بذرها را افزایش دهد.

نحوه کاشت بذر سنجد تلخ

بذرها را حدود ۲۴ ساعت در آب خیس کنید و در این مدت 2 مرتبه آب را عوض کنید تا بذرها در آب نگندند . ترکیب خاک مناسب برای کاشت بذر اکثر درختان :
به هر کدام از ترکیب های زیر دسترسی داشتید فرقی نمی کند.
1- 60 درصد کوکوپیت + 40 درصد پیت ماس
2- 70 درصد کوکوپیت + 30 درصد کود دامی
3- 30 درصد خاک باغچه + 30 درصد ماسه+ 20 درصد برگ + 20 درصد کود دامی یا ورمی

بعد از خیس کردن بذرها ، انها را درون گلدانی با خاکی مناسب در عمق یک سانتی بکارید و خوب آب بدهید و در مکانی نیمه سایه بیرون از منزل بگذارید .

اگر بذرهای بیشتری دارید و می خواهید به صورت عمده این گیاه رو تولید کنید بهتر است محلی در زمین برای کاشت اماده کنید حتما خاک را خوب شخم بزنید.

سپس بذرها را در محلی مناسب بپاشید و مقداری روی آن کود دامی سرند شده بریزید و خوب آبیاری کنید و تا جوانه زدن بذرها آبیاری را مرتب تکرار کنید تا که رطوبت زمین از دست نرود نکته مهم هم این است که بهتره محل خزانه در مکانی سایه یا نیمه سایه قرار داشته باشد.

معمولا بین ۱۵ روز تا یک ماه در برخی مواقع هم 2 ماه جوانه ها از خاک میزنن بیرون و کم کم بزرگ میشود حالا کافیست در فصل پاییز که نهالهای شما خزان کردند آنها را از خزانه در آورده و در گلدان بکارید.

هرچی فاصله بذرها بیشتر باشد به نهالهای قوی تر و درشت تری در طی یک سال تبدیل خواهند شد بهترین فاصله بین ده تا ۱۵ سانت در خزانه کاری است توجه داشته باشید خزانه ای که آماده می کنید یکم از سطح زمین بلندتر باشد تا بر اثر بارندگی آب جمع نشود حدود ۲۰ سانت مناسب می باشد.

کاشت در گلخانه گرم هم امکان پذیر است و هر موقع از سال می توانید در گلخانه گرم اقدام به کاشت بذر نمائید.

برداشت سنجد تلخ

میوه های آن را با دستکش می چینند میوه های آنرا به صورت تازه با حرارتی ملایم و بدون تماس با وسایل فلزی بصورت شربت مربا یا مارمالاد درست می کنند. میوه آن و موادی که از این میوه تهیه می شود دارای طعم ترش و کمی گس است.

خواص درمانی و کاربردهای صنعتی سنجد تلخ

میوه، برگ و بذر این گیاه دارای مصارف دارویی می باشند.

• این گیاه در درمان و التیام زخم ها و امراض پوستی مؤثر می باشد. برگ و گل های آن در بیماری های گوارشی و کم خونی در طب سنتی استفاده شده است. همچنین این گیاه دارای اثرات ضد اسکوربوت قابض و تقویت دید می باشد.
• میوه سنجد تلخ موارد استفاده فراوانی دارد. استفاده از میوه ها به عنوان غذا که خاصیت دارویی نیز دارد(Nutraceutical) ، استفاده در صنایع بهداشتی و آرایشی و با توجه به وجود رنگدانه ها با استخراج کارتنوئیدها در صنایع غذایی به عنوان رنگ دهنده طبیعی استفاده شود در اروپا از میوه ها شربت، مربا یا مارمالاد درست می کنند.
• میوه آن و موادی که از این میوه تهیه می شود دارای طعم ترش و کمی گس است. خوردن آب سنجد تلخ می تواند از گرفتگی رگها پیشگیری کند.
• مواد موثره این گیاه روند پیری را کند می کند و مقاومت بدن را در برابر بیماری ها افزایش می دهد و برای رفع سرما خوردگی بسیار موثر می باشد مواد مؤثره آن دید چشم را بهبود می دهد و مقوی قلب هستند.
• میوه سنجد تلخ به دلیل داشتن ویتامین C به عنوان ضد آسکوربوت شناخته شده است.
• در این گیاه ترکیبات اولئین، استئارین، اینول، گلیسیرید اسیدهای پالمتین، گلوکز، ویتامین آ، ب1، ب2، ای، و ث وجود دارد.

بیشتر بخوانید:

روش های کاشت و تکثیر درخت شاه توت

آشنایی با روش کاشت بادام درختی و نگهداری از آن

روش کاشت درخت توت آمریکایی